Kunstambacht gaat weer
s1'
oner\ e
en
tegemoet
VERSTOPPING?
Experts geloven
niet dat onze
bodemschat, de
aardgasbel zal devalueren
De dagen in Israël (2)
Een weidsegolvende mantel
David
Kijk ers-in-de-toekomst verwachten:
Toenemende
welvaart zal
belangstelling
doen groeien
UIT DE KERKEN
0
Herinneringen,
diep ondergaan
In de mist
Onderbouw
Studie
Zoeken
Wissel
HEERLIJKE
VISSALADE (4 personen)
Veertig procent
Geen monopolie
Politieke binding
DINSDAG 8 JULI 1969
DEN HAAG Er zijn vele potten
bakkers die niet rendabel draaien.
Kunstzinnige houtbewerkers hebben er
moeite mee het mes aan twee kanten
te laten snijden, handwevers en edel
smeden zien meer draden en metalen
door hun handen gaan dan geld. Het
kunstambacht in de drie landen van de
Benelux beleeft moeilijke tijden.
Maar het wordt anders. De dagen ko
men dat het goed zal gaan met het
kunstambacht, zeggen de kijkers in de
toekomst. De toenemende welvaart zal
de belangstelling voor de ambachtelijke
kunstprodukten doen groeien. Het golf-
slagsgewijs uitrollen van de vrije tijd
zal het experimenteren van amateurs
met kunst' laten oplopen, wat z'n gun
stige weerslag zal hebben op de ont
plooiing van het kunstambacht.
Er heersen nogal merkwaardige op
vattingen over het kunstambacht. Wat
is dit precies? De comités Benelux in
de drie landen en het secretariaat-gene
raal van de Benelux economische unie
in Brussel zitten kennelijk wat in de
mist met dit begrip. Want op een reis,
georagniseerd door deze instanties,
werd in hoofdzaak de industriële ver
vaardiging van kunstzinnige produkten
getoond. Er kwamen hier en daar wel
wat handen aan te pas, maar die wer
den toch wel sterk verdrongen door de
meer of minder luidruchtige machines.
De overheid in België, Nederland en
Luxemburg ziet wel wat het kunstam
bacht is; dat blijkt uit de steun die de
ministeries geven ter bevordering van
het werkelijk scheppende ambacht. In
ons land zijn ongeveer 750 kunstam-
bachtbedrijven, die voor het merendeel
door één man of vrouw worden gedre
ven. België kent er zo'n 3500, Luxem
burg enkele honderden. De overheid in
teresseert zich voor deze mensen en wel
om verschillende redenen.
Niet in de eerste plaats omdat het
kunstambacht een hoogwaardig pro-
dukt voortbrengt, dat het leven verrijkt
Ministers zijn daar niet ongevoelig
voor, maar zij zien in dit ambacht een
belangrijke „onderbouw" voor de in
dustrie. Vooral wat de bèproeving van
materialen betreft en het experiment
met vormen. Voorts speelt in de belang
stelling van de overheid ook de be
drijfsvorm mee, waarin het scheppend
ambacht wordt uitgeoefend. In ons land
verleent het ministerie van economische
zaken subsidie aan het Centraal orgaan
scheppend ambacht (Cosa), dat het
kunstambacht wil bevorderen en de be
langen van zijn beoefenaren wenst te
behartigen. Cosa beschikt over een per
manente tentoonstelling in het Prinsen
hof te Delft, die zowel propaganda als
verkoopcentrum is. Ook houdt het cen
traal orgaan zich bezig met het uitbrei
den van de expot.
Ned. Herv. Kerk
Beroepen: te Leiden: G. C. Post te
Giessendam-Neder-Hardinxveld; te De
Kaag: W. B. van 't Hof, kand. te Nieu-
werkerk aan de IJssel; te Utrecht: G.
Pettinga te Wageningen.
Aangenomen: naar Wormer: M. den
Duik, kand. te Heemstede; naar Zaan
dam: J. C. Nennie te Brielle; naar Ge-
nève (Ned. Prot. Gem.): G. F. H. Kelling
te Biervliet; naar Antwerpen (Prot. Ev.
Gem.): prof. dr. W. H. Beekenkamp, ex-
hoogleraar te Brussel, te Delft.
Aangenomen naar Zeddam: J. W. Al-
bers te Midsland.
Bedankt: voor IJsselmuiden: dr. H.
Goedhart te Rotterdam-Delfshaven.
Chr. Geref. Kerken
Beroepen: te Eemdijk, Gorinchem,
Maarssen en te Wormer: H. de Graaf,
kand. te Nieuw Vennep; te Nunspeet:
J. van Amstel te Middelburg; te
Ouderkerk aan den Amstel: R. van
Beek, kand. te Ede.
Beroepen: te Leerdam en te Murmer-
woude: R. van Beek, kand. te Ede; te
Deventer: H. Last, kand. te Apeldoorn.
Bedankt: voor Rtterdam-West: D.
Slagboom te Dordrecht-Centrum.
Geref. Gemeenten
Beroepen te Apeldoorn, Boskoop en te
Klaaswaal: R. Boogaard, kand. te
Nisse; te Almelo, Bodegraven, Oud
dorp en te Terwolde: Th. van Stuy-
venberg, kand. te Bodegraven; te
Waardenburg; J. Mol, kand. te Gies-
sendam.
Beroepen: te Amsterdam-Centrum,
Enkhuizen, Goudswaard, Haamstede,
Hendrik-Ido-Ambacht, Rijssen, Terneu-
ze-Axel, Middelharnis, Woerden, Oos-
terland en te Wolfaartsdijk: R. Boo
gaard, kand. te Nisse; te Benthuizen,
Oostkapelle, Rhenen te Rilland-Bath:
Th. van Stuyvenberg, kand. te Bode
graven; te Hardinxveld, Slikkerveer en
te Veenendaal: H. Mol, kand. te Har
dinxveld.
Uit vormloze klei
wordt een vorm
geboren. De
pottenbakker
draait nog altijd
het wiel, ook al
levert dit werk
velen nauwelijks
een bestaan
op. Maar de
handen die het
vol weten te hou
den kunnen
rekenen op een
betere toekomst.
In België is de zorg voor het kunst
ambacht toevertrouwd aan het minis
terie van middenstand. Het ministerie
van economische zaken houdt zich ech
ter bezig met het inrichten van tentoon
stellingen in het buitenland.
Een nationale commissie van het
kunstambacht is voortdurend in de
weer om de problemen te bestuderen
waarmee dit ambacht te maken heeft.
In Gent bezitten de kunstenaars een
kostelijk centrum voor kunstambachten
in de voormalige St. Pietersabdij. In de
vele vertrekken, van grote oppervlakte,
kunnen verscheidene tentoonstellingen
tegelijk worden gehouden.
Luxemburg, liggend op het kruispunt
van culturen, heeft een heel oud kunst
ambacht. Het heeft een centrum in de
trant van Cosa, dat hoort onder de Ka
mer van ambachten. Zeer in het bijzon
der wordt het kunstambacht in dit
land aangemoedigd zich bezig te houden
met het maken van cadeauvoorwerpen,
souvenirs en kunstartikelen.
De moeilijkheden waar de beoefe
naars van het kunstambacht mee zit
ten, lopen in oorzaak uiteen. In België
en Nederland lopen vele van deze am
bachtslieden rond met produkten die de
toets van de kritiek niet kunnen door
staan.
Zij blijven daardoor buiten de poorten
van het Prinsenhof in Delft. Ook onze
zuiderburen hebben, zeker wat de kwa
liteit betreft, een teveel aan beoefenaars
van het kunstambacht.
De Luxemburgse kunstenaars zitten
duidelijk te zoeken naar nieuwe wegen
voor hun ambacht. Dat het moeilijk is
de kieteling in het bloed van vele jon
geren te bedwingen die het kunstam
bacht in willen, bewijst de enorme toe
loop die de Gerrit-Rietveld academie
in Amsterdam kent. Maar ook in ande
re landen van Benelux is de belang
stelling bij de jongeren groot. De kij
kers in de toekomst houden het erop,
dat het kunstambacht glorierijke tijden
tegemoet gaat. De ministeries in de Be
nelux die geld aandragen om het am
bacht vitaal te houden begaan dus, van
uit die toekomstvisie, geen verspilling.
De vraag lijkt evenwel of deze tak van
bedrijf de toekomst zal halen zonder de
vormgeving en gestalte van de produk
ten aan te passen aan wat de mensen
in de toekomst graag willen zien. Van
de traditionele vormen moet worden af
gestapt. Dat gebeurt ook wel. Zoals bij
de glasfabriek in Leerdam, waar nieu
we vormen zijn gegeven aan het kris
tal, in de ateliers Amphora in Sint An-
dries-Brugge, waar het ceramiek op de
toer van deze tijd is gebracht en bij
Ebeco in Luxemburg, waar het werke
lijk kunstzinnige ontwerp vooraf is ge
gaan aan het ambachtelijke werk.
Evenzo trekken de kantklosbedrjven
in Brussel een wissel op de toekomst
door met gebruikmaking van de eeuwen
oude technieken, geheel nieuwe voor
stellingen in het kant te klossen.
Economisch is het van belang dat
het kunstambacht in de pas loopt van
de tijd. Voor het werkelijk vreugde be
leven aén de produkten van dit am
bacht is al evenzeer noodzakelijk dat
gebruiker en produkt dezelfde geest
ademen.
ADVERTENTIE
fijngemaakt visvlees op een
met sla bedekte schaal.
Hierop de aardappelen en 2
gesnèden tomaten, appel,
uitjes, peper en mosterd. Maak
de massa glad met slasaus en
garneer het geheel met schijfjes
tomaat en ei.
400 gram gaar visvlees
(schelvis of kabeljauw),
250 gram gekookte
aardappelen, 3 gesneden
tomaten, 1 grote gesneden
appel, gesnipperde ui,
peper, mosterd of slasaus,
1 hard gekookt ei. Leg
Vraag recepten bij uw vishandelaar of bij het Produktschap
.voorVis enVisprodukten, Wassenaarseweg 20 Den Haag^
r
Wist u dat daar hele kleine pilletjes tegen |JA||D|| AV
bestaan? Nourypharma in Oss maakt ze: RUUKILHA
De astronomische cijfers die
steeds worden genoemd als het gaat
om voorraden aardgas in de ver
schillende landen, geven de indruk
dat het gas nooit helemaal op zal
raken. Dat is een vergissing. In de
Verenigde Staten, reserve 7618 mil
jard kubieke meter aardgas, is in
het afgelopen jaar de voorraad in
geteerd. Wat geen wonder is, want
het verbruik ligt er op ruim 472 mil
jard kubieke meter per jaar. In de
Sovjet-Unie wordt voor volgend jaar
gerekend op een verbruik van 233,5
miljard kubieke meter, in welke
hoeveelheid een export zit van 15,6
miljard kubieke meter.
De voorraden aardgas in enkele
landen (in miljarden kubieke me
ters) zijn als volgt:
Sovjet-Unie 9200
Frankryk 253
West-Duitsland 299,3
Engeland 700
Nederland 2000
De voorraad aardgas in Algerije
en Libië wordt geschat op onge
veer 3500 tot 4000 miljard kubieke
meter.
Gaat de waarde van onze nationale rijkdom, het aardgas, devalueren Het op
dringen van aardgas uit andere delen van Europa (vooral Rusland) en uit Afri
ka, roept de vraag op of het Nederlandse gas in de toekomst nog zal kunnen
concurreren met de vluchtige energie uit andere landen.
De Duitse bezwaren die zijn aangevoerd tegen onze exportprijs en de onderhan
delingen die de Bondsrepubliek voert over de import van Russisch gas, lijken
de positie van de gasexport aan te tasten.
Toch ziet het er nog lang niet naar uit
dat de vette kluif die we aan de aard
gasexport hebben over 1968 een be
drag van 200 miljoen op de betalings
balans snel tot op het bot afgeklo
ven zal zijn.
Aan de invoer van het gas uit Rus
land en Afrika zitten heel wat haken
en ogen, het Duitse rumoer over onze
exportprijs heeft weinig grond om op
te staan.
De Nederlandse Gasunie exporteert
gas naar Duitsland, België en Frankrijk.
De totale export maakte vorig jaar
31,2 procent van de afzet uit.
Volgens NAM-gasexport, die in op
dracht van de Gasunie de exportzaken
afdoet, werd vorig jaar in Duitsland
acht miljard kubieke meter aardgas
verbruikt en daarvan kwam 1,5 miljard
uit Nederland Naar raming zal in 1975
het verbruik op 28 miljard kubieke me
ter liggen en het aandeel van het Neder
landse gas zal dan veertig procent zijn.
Het aandeel van het Nederlandse gas
in de Bondsrepubliek is klein. Het be
droeg in 1968 0,6 procent, in 1975 zal
het op vier procent liggen. De Bonds
regering heeft de import van gas steeds
sterk afgehouden, omdat zij zit met het
probleem van de kolen die weggewerkt
moeten worden. Dat gebeurt onder meer
door elektrische centrales in west-
Duitsland te „voeden" met kolen.
Hoewel de exportprijs van het Ne
derlandse aardgas in oktober vorig jaar
met om en nabij de acht procent daal
de, tonen de Duitsers zich nog niet te
vreden met de prijs. Zij voeren aan dat
er een aanmerkelijk verschil bestaat
tussen de prijzen die de Nederlandse
en de Duitse consumenten moeten be
talen, dat de Nederlandse aardoliemaat
schappij een monopoliepositie inneemt
en dat ons land door de lage gasprijs
oneerlijke concurrentie bedrijft bij het
aantrekken van industrie.
Die bezwaren worden van Neder
landse zijde afgewezen met de volgende
argumenten. Voor het gas wordt een
commerciële prijs berekend, de vele scha
kels in Duitsland maken het extra duur
voor de verbruikers
De N.A.M. heeft geen monopolieposi
tie, de regering gaf ook andere maat
schappijen het recht aardolie en aard
gas op te sporen. En uit het feit dat
bepaalde bedrijven Duitsland en niet
Nederland als vestigingsplaats kozen,
blijkt dat er geen oneerlijke concurren
tie wordt bedreven.
Maar de Duitsers mopperen niet al
leen, zij onderhandelen ook met de
Russen over het kopen van aardgas.
In" Wenen werden besprekingen gevoerd
tussen dr. Schell, de minister van eco
nomische zaken van Beieren en een
Russische delegatie. Belangrijk punt
varf bespreking was: De betaling van
Russisch gas met pijpleidingen en ma
chines uit de Bondsrepubliek.
De Russen kwamen al eerder in Eu
ropa tot zaken met hun aardgas. Zij
sloten met Oostenrijk een overeenkomst.
Vorig jaar werd aan dit land tussen
de 130 en 200 miljoen kubieke meter
gas geleverd en die hoeveelheid zal ge
leidelijk oplopen (tussen 1971 en 1990)
tot 1.5 miljard kubieke meter.
Uit het overleg dat de Russen vorig
jaar met Frankrijk en Italië voerden
kwam niets tevoorschijn. In de bespre
kingen met minister Schell ging het om
de levering van ongeveer 1 miljard ku
bieke meter gas per jaar, uitsluitend
bestemd voor Beieren.
Als het Russische gas naar deze
staat gaat stromen, zit het er dan in
dat het via pijpleidingen ook verder in
de Bondsrepubliek zal doordringen?
Ir. drs. M. J. Portegies, hoofd van de
afdeling marktonderzoek van de N.V.
Nederlandse Gasunie, slaat deze kans
niet hoog aan. In het blad Economisch
Statistische berichten schrijft hij dat
nog geen enkel land in West-Europa
denkt aan import van belangrijke hoe
veelheden Russisch aardgas omdat
daaruit een politieke binding zou voort
komen.
Het aardgas in Algerije en Lybië
wordt - al evenmin beschouwd als een
bedreiging van de concurrentiepositie
van het Nederlandse gas. Export van
dit gas naar Europa betekent immers
de aanleg van een enorm transportnet
wat grote kosten met zich meebrengt
en de prijs van het aardgas er niet
voordeliger op maakt.
Devaluatie van de waarde van ons
aardgas lijkt dus niet zo voor de hand
te liggen. Maar wat er nu nog ongewe
ten in de grond zit en er in de toekomst
misschien uitkomt kan natuurlijk veel
veranderen.
IJ"et moderne Jeruzalem is geheel
een Israëlische stad met hoge, veel
al monumentale bouwwerken, rege
ringsgebouwen, kerken, het parlementst-
gebouw de Knesseth een Europese
winkelstraat, bioscopen, theater, par
ken, Jeruzalem is een nog groeiende
metropool, waar monumenten spreken
van een geloof in de toekomst: musea,
een nationale bibliotheek, de Hebreeuw
se universiteiten, het grote Hadassah-
hospitaal, ook monumenten, die een
stem en teken zjjn uit het verleden,
herinneringen oproepen en die de vaste
bodem van dat geloof in de toekomst
zijn.
Enige indrukken, die ook 'n beetje
gevoelsuitingen geworden zijn, van wat
ik in en om dit nieuwe Jeruzalem zag,
zal ik hier geven. Dit Jeruzalem is nog
altijd bezig voort te bouwen tot een
weidse golvende mantel om de oude,
heilige stad van David en van de nako
meling uit zijn geslacht, Jezus van Na
zareth.
In de buitenste plooien van die man
tel in lichte okerkleur van bergsteen
ik zet even de vergelijking voort
schuilt de hof van Gethsemane, omge
ven door kerk en klooster, een hof,
waarin op deze zonnige dag de rode
bloemen van de bougainville bloeiden.
XJet is een der heilige plaatsen van
het Christendom, en hoe deze bij
bels-historische hof ook opgenomen is
in de reeks van toeristische plaatsen,
toch als ge, als ik, daar alleen kunt
zijn aan de voet van de Olijfberg en de
gehele omgeving vergeet, dan kan het
mogelijk zijn een beeld op te roepen
van die Jezus van Nazareth, de vervolg
de en belaagde prediker, in zijn laatste
geestelijke worsteling aan de voor
avond van zijn dood, neergevallen in
gebed onder de oude, donkere olijfbo
men met hun verwrongen stammen,
waar slaperige volgelingen zich schuil
hielden en niets begrepen van die een
zame, angstige strijd van een mensen
ziel. Tot de berusting: Niet mijn wil,
doch uw wil geschiede!
Als ge dit beeld kunt oproepen, welk
een betekenis krijgt dan deze hof van
Gethsemane! Misschien gaat uw ver
beelding nog verder, naar de Olijfberg,
Dan hoort ge de menigte uit de stad
naderen met de hoofdlieden en soldaten,
Judas in hun midden, het voorspel van
het drama op Golgotha.
XJet rumoer, het wapengekletter en
gefonkel, die sjofele man, die mee
gevoerd wordt, bezweken voor het geld,
gebukt onder de wroeging van zijn
schanddaad, die hij zal bedrijven, in uw
verbeelding zal na twintig eeuwen dit
gebeuren als een drama van deze tijd
voor u verschijnen. De oude olijfbomen
daar, knoestig vergroeid, ze zijn er als
rouwende memorie-tekens langs de weg
doch de bloeiende bougainville met zijn
trosjes rode bloemen roept andere, blij-
der gedachten op.
Wenkende lichte verten, moed om
ook in donkere dagen de weg te gaan
naar het licht en de vrijheid. Dit is
niet zo maar een abstract beeld, dit is
een realiteit. Want mijn weg ging over
de Scopusberg naar de plaats, waar
Israël getuigenis aflegt van zijn moed,
zijn jeugd, zijn levenskracht, de weg,
die leidde naar een nieuw cultureel
centrum, waar jong Israël bouwt aan
zijn toekomst.
TJaar is de nieuwe Hebreeuwse uni
versiteit; de nationale bibliotheek,
Een van de twaalf ramen, aan Joscj
gewijd, in het museum van Jeruzalem.
daar is het grote moderne Hadassah-
hospitaal en de kleine synagoge, waarin
de twaalf vensters zijn, de twaalf stam
men Israëls, in gloed van goud en
rood, van groen en blauw. In rijke
symboliek, in brandend licht heeft
Marc Chagall de jeugd van Israël her
innerd aan haar groot verleden. Geen
menselijk gelaat is er in die ramen, de
Thora verbiedt dit. Doch Chagall wist in
tekens, in dieren, vissen en vogels, in
vruchten en handen en vooral in de
kleuren de levens te beelden van de
twaalf zonen Jacobs, van Ruben tot
Jozef, en Benjamin, van het blauw van
Rubens zee tot het goud en de rijkdom
van Jozef, daarboven de schofar, die
hem prijst en in het 12e raam het blauw
en goud van Benjamin, de door Mozes
kapel waren geëxporteerd, boeiden me
hier opnieuw. Hoewel in de strijd van
juni licht beschadigd, in de omsloten-
heid van de kleine synagoge, dicht aan
eensluitend, was het of heel de glans, de
glorie en trots van het oude zwerven
de volk van Jacob mij omringde, ja, op
me aandrong.
In dit meesterwerk heeft Chagall de
stem van de historie doen horen, een te
ken voor de jeugd van Israël, dat op
roept tot vreugdige arbeid, tot voort
bouwen aan een toekomst, waarin de
kracht van Juda is. Wordt in de Open
baring van Johannes Christus ook niet
vergeleken met de leeuw van Juda?
Is dit éne raam in de synagoge niet
een teken in deze tijd?
Pr zijn in dit nieuwe Jeruzalem meer
centra van het culturele leven der
stad. Daar is het Israël-museum met
zijn archeologische vondsten, die naar
een 50-tal eeuwen terugwijzen, schatten
aan juwelen, glas- en aardewerk, gewa
den, mozaïeken, amuletten en sieraden
antieke gebruiksvoorwerpen handschrif
ten, een museum, dat ook de moderne
kunst bevat, o.a. van Gauguin, Cezan
ne, Van Gogh, Paul Klee, Jozef Is
raëls, Picasso, zelfs een groot doek van
Karei Appel.
En in het park om het museum zijn
vele moderne beeldhouwwerken en me
taalplastieken geplaatst. Zij verraden
ook de na-oorlogse tijdgeest, die de
kunstenaars deed getuigen tegen het
ruïneuze van oorlogen. Daar is ook het
„museum van het boek", een koepel
als een reusachtig wit scherm tot bijna
aan de grond. Het wordt het museum
genoemd van de „Dode-Zee-rollen", ou
de manuscripten door kinderen aan de
Dode Zee gevonden, et gebouw is
meer een heiligdom van een museum.
Deze zeldzame geschriften op rollen
van leer zijn met piëteit onder het be
schermende dak geborgen. Ik denk hier
aan wat Lucas schreef, hoe Jezus naar
de Synagoge in Nazareth ging en hem
het boek van de profeet Jesaja werd
ter hand gesteld. Hier grenzen overal
historische en bijbelse plaatsen aaneen
en gezoudt evenals in oud Jeruzalem de
bijbel als gids kunnen gebruiken.
IJie dag verder trekend, srtond ik op
de berg „Har Hazikaron", de berg
der herinnering. Zelden heb ik de her
innering aan de wereldoorlog zo diep
ondergaan als in het monument van de
heugenis, dat Israël daar bouwde om
voor altijd de wereld te herinneren aan
de misdaden in Hitler-Duitsland aan de
Joden bedreven en niet aan Joden al
leen. In de heugenis schuilt het ge
heim der verlossing, heeft een Joodse
wijze gezegd. Israël zal altijd zijn 100-
duizenden martelaren blijven geden
ken, ook als het hier eens, vrij van al
le bedreiging, als een sterk volk zal
Een oorspronkelijke tekening in het
souterrain van het Monument der Her
innering.
gezegende: Deze 12 ramen, die ik in
dertijd in Parijs ging zien, toen ze
daar bij het Louvre in. een provisoire
kunnen leven. Het monument is reeds
door zijn architectuur beklemmend. De
ingangspoort met zijn ijzeren sugges
tieve motieven is als een waarschuwing
en de gestalten van reusachtige do
rens, die Joodse kunstenaars gesmeed
hebben, doen je huiveren. Daar binnen
valt van het plafond een diffuus sche
merlicht over het kwadraat der muren
van roest-bruine en grijze vulkanische
stenen gebouwd. De eeuwige vlam is
als een bewegende memorie, aanklacht
ook tegen een land, dat zoveel onmen
selijks in getto's en concentratiekam
pen liet bedrijven en tegen een wereld,
die het niet kon verhinderen. En op
de bodem van donkere steen staan in
oplichtend ceramiek de namen van de
20 kampen Auschwitz, Dachau, Bergen-
Belsen, Treblinka Babi Yar..., die als
een wereld-oordeel ons doen zwijgen in
adembenemende stilte, waarin de eeu
wige vlam alleen spreekt. Beneden, in
het souterrain, in de zalen van waar
schuwing en getuigenis, zijn geschriften
gedrukte verordeningen en bevelen,
boeken en portretten geplaatst, die de
wereld er aan herinneren hoe een volk
onder de suggestie van moorddadige
leiders kon geraken.
JOHAN WESSELINK
