Vakantie in Alaska
is rage in de VS.
Onderhandelingen over uitwisseling
van gewiekst spionnenpaar afgesloten
Na al die
jaren
weten ze
blijkbaar
nog
veel.
Onder arrest
Uiterst links
Moederlijk
Al in Amerika
Gevaarlijk
Zwervers
Klein hotel
Bij vliegbasis
Doorgeefpost
Morsecode
Instructies
Waardevol
Telescoop
Spel uit
Opwinding
Badkamer
Pak dollars
Lang geleden
Moskou wil de Krogers
graag terughebben
Peter Kroger en Lola Kroger
In juni 1950 deden de Amerikaanse
onderwijzer Morris Cohen en zijn
vrouw Lola voor het laatst de
deur achter zich dicht van hun flat
woning in New York, in de East 71ste
straat in New York. Niemand zag hen
er ooit weer. Ze verdwenen niet alleen
uit New York, ze vertrokken onge
merkt uit de Verenigde Staten.
Op zaterdagavond 7 januari 1961
belden twee Londense politiemannen
in burger aan bij een aardig alleen
staand huis in Cranley-Drive nummer
45 in Ruislip, even ten westen van
Londen. Een vriendelijke grijze man
deed open: Peter Kroger, handelaar in
oude boeken.
Enkele minuten later bevond hij zich
onder arrest, samen met zijn aardige vrouw
Helen. Het net was gesloten rond Peter en
Helen Kroger, dezelfden die in 1950 als
Morris en Lola Cohen uit Amerika waren
vertrokken. De Special Branch van Scotland
Yard had twee der meest gewiekste spion
nen te pakken, die ooit voor de Sovjet-Unie
hebben gewerkt.
Er is nu sprake van, dat Rusland de
Krogers nog altijd terug wil hebben. In ruil
•daarvoor biedt het Engeland de universiteits
lector Brooke aan, die in 1965 in Moskou
vijf jaar kreeg en nu bedreigd wordt met
nieuwe aanklachten wegens spionage.
Morris Cohen werd 59 jaar geleden gebo
ren als zoon van een New Yorkse groente
man, die uit Rusland naar Amerika was
geëmigreerd. De Cohens woonden in de
Bronx, een drukke, levendige buurt van New
York.
Hij studeerde later op de universiteit van
Illinois, waar hij al spoedig uiterst linkse
neigingen vertoonde als zoveel jongelui in
zijn dagen. Zijn studievakken waren natuur
kunde en sociale wetenschappen.
Morris stond bekend als zeer hulpvaardig,
snel begaan met andermans moeilijkheden.
Dat hij dienst nam bij de Abraham Lincoln-
brigade voor de strijd tegen de fascisten van
.generaal Franco tijdens de Spaanse burger
oorlog, vloeide logisch voort uit zijn poli
tieke en zuiver menselijke instelling.
In 1939 keerde Cohen terug naar Ameri
ka. Hij werkte een poos in het Russische
paviljoen van de Wereldtentoonstelling in
New York. In 1941 trouwde hij met Lola
Petka, een bibliothecaresse uit Massachu
setts, dochter van Poolse immigranten. Ze
werd ook wel Lona genoemd.
Net als Morris had Lola radicale politieke
opvattingen. Ze was een moederlijk type
maar kinderen van haar zelf heeft ze nooit
gehad.
Tijdens het begin van de Tweede Wereld
oorlog werkte Morris een tijdje bij een
Russische handelsorganisatie in New York.
Toen had het Amerikaanse leger hem nodig;
hij had er een administratieve functie.
Terwijl Morris Cohen op zijn manier hielp
aan de bevrijding van Europa, werkte zijn
vrouw in een munitiefabriek. Na zijn de
mobilisatie volgde Morris een onderwijzers
opleiding. Tot zijn verdwijning in 1950
werkte hij op een school in Manhattan.
Dat het echtpaar Cohen al in Amerika
voor de Russen spioneerde staat vast. Wan
neer het ermee was begonnen is niet precies
bekend. Maar Morris en Lola verdwenen in
dezelfde tijd, dat het beruchte Amerikaanse
echtpaar Ethel en Julius Rosenberg werd
gearresteerd. Die zijn drie jaar later wegens
hoogverraad en spionage terechtgesteld op
de elektrische stoel.
De Cohens en de Rosenbergs waren dikke
vrienden. Dat was de FBI, de Amerikaanse
constraspionagedienst, bekend. Het echtpaar
Rosenberg speelde de Russen waardevolle
geheimen in handen op atoomgebied.
Morris en Lola werden al enige maanden
cherp in de gaten gehouden door de FBI. Ze
werden voortdurend geschaduwd, ook tij
dens geheime ontmoetingen met leden van
de groep, die de Rosenbergs om zich heen
hadden verzameld.
Met nog een andere, gevaarlijke, spion
onderhielden de Cohens nauwe betrekkin
gen: kolonel Rudolf Abel, toen nog alleen
bekend onder de namen Milton en Mills. Hij
ging wel eens eten bij het echtpaar Cohen.
Cordon Lonsdale, spion, die naar zijn
opdrachtgever terugging.
Julius Rosenberg, terechtgesteld in de
Verenigde Staten. Ethel Rosenberg, met
haar man geëxecuteerd.
Pas toen Abel in 1957 werd gearresteerd,
kwam de band tussen deze meesterspion en
de Cohens aan het licht, maar die waren
toen al lang zoek.
In het-atelier van de „fotograaf" Abel
vond de FBI o.m. twee foto's van Morris en
Lola Cohen. Dat werd pas onthuld, toen de
echtelieden Kroger in 1961 in de Old Bailey
in Londen tot twintig jaar ieder werden
veroordeeld.
Na hun vertrek uit New York leidden de
Cohens een zwervend bestaan, tot hun
transformatie tot Peter en Helen Kroger in
1955 compleet was. Canada hebben ze
bezocht, Nieuw-Zeeland naar men aan
neemt, Tokio (daar wisselden ze o.m.
Amerikaanse travellers cheques in), Zwitser
land en Oostenrijk.
Van Wenen uit vroegen de Krogers Nieuw-
zeelandse paspoorten aan bij het consulaat-
generaal van dat land in Parijs. Ze hadden
alle identiteitspapieren, die daarvoor nodig
waren. Allemaal knappe vervalsingen.
De Krogers hebben hun passen zelf in
Parijs afgehaald. In Tokio hadden ze nog een
korte ontmoeting met de man, die later in
Engeland de hoofdfiguur werd in het spiona-
gekomplot. dat hun noodlottig werd: Gor
don Arnold Lonsdale, de Russische meester
spion, die onderweg was naar Canada, waar
hij werd omgevormd tot Canadees.
In maart 1955 arriveerden Peter en Helen
Kroger tenslotte in Engeland, enkele dagen
voor hun chef Lonsdale.
De Krogers namen eerst hun intrek in een
klein hotel in Londen. Toen vonden ze een
woning in Catford, een voorstad in het
zuidoosten van de stad. Gaandeweg werd de
pientere aardige, grijze, maar jeugdige, Kro
ger bekend in de kringen van handelaren in
oude boeken.
Hij kwam steeds meer op veilingen. Hij
ging meebieden als er zeldzame werken
onder de hamer kwamen. Dikwijls bood hij
mee, vijf-, zeshonderd gulden was meestal
zijn maximum.
Al spoedig opende Peter Kroger op de
drukke Strand in het hartje van de hoofd
stad een antiquariaat. In augustus 1960
werd hij zelfs lid van de Vereniging van
antiquarische boekverkopers. Eind augustus
nam hij deel aan een internationaal congres
in Nederland van handelaren in oude boe
ken. Hij zal er ongetwijfeld meer hebben
gedaan dan over oude boeken praten.
In 1955 vonden de Krogers wat ze
zochten: een voor hen ideaal huis in Ruislip,
vlakbij een grote Amerikaanse vliegbasis, een
rustige buurt, maar waar de ether druk was
van radioverkeer.
Het was een bungalow met centrale
verwarming, een flinke tuin met hoge
bomen en een hoge muur er omheen. Ze
namen een hypotheek op van veertigduizend
gulden om Cranley-Drive nr. 4 5 voor 43.000
gld. te kunnen kopen.
Wat de Krogers het meest aanstond was
een flinke ruimte onder de keuken, waar een
vorige bewoner was begonnen een kelder uit
te houwen. Onder het zeil in de keuken was
een luik, waardoor men via een trap in de
kelder kwam. Ook de zolder bleek uiterst
handig voor wat de Krogers weldra in hun
woning gingen doen.
Het huis in de Cranley-Drive werd her
schapen in een hoogst belangrijke verbin
dingsschakel met Moskou. Een doorgeefpost
van reeksen geheimen over de Britse marine.
Speciaal van allerlei nieuwe wapens en
toestellen voor de bestrijding van onder
zeeërs. Het huis van de Krogers werd door
Moskou Station Okhotra genoemd.
Van Gordon Lonsdale, intussen in Enge
land gevestigd als keurig zakenman, kregen
de Krogers datgene wat naar Moskou moest.
Een schrijver van de Royal Navy, Harry
Houghton en zijn vriendin Ethel Gee,
De talkpoederbus, met de inhoud waarvan de morsetekens zichtbaar werden gemaakt.
De villa van de Krogers in Ruislip.
zorgden ervoor, dat Lonsdale in handen
kreeg, wat hij nodig had voor zijn meesters
in Moskou.
ln de kelder in Ruislip installeerde Peter
Kroger een kleine maar zeer krachtige
radiozender en -ontvanger, weinig groter dan
een draagbare schrijfmachine. Die zat in een
platte metalen kist. De lange antenne hing in
de tuin in de takken van een appelboom.
Dank zij een uitgebreide FM-band stond
hij in contact met stations in een groot
aantal landen. Hun boodschappen brachten
de Krogers eerst over op een geluidsband.
Dat gebeurde in een morsecode.
Door middel van een versneller werd deze
band door de zender gespeeld tot de
geheimen een stroom bereikten van 600
woorden per minuut.
De omstandigheden, dat er in Ruislip veel
radiozendamateurs werkten en dat er druk
radioverkeer was door de nabije Amerikaan
se basis, maakten het de Krogers gemakke
lijk om zonder op te vallen hun gang te
gaan.
Tweemaal per maand zond Moskou zijn
instructies naar Station Okhotra. Het radio
contact was intensief.
Maar dit was slechts een deel van het
spionagewerk in Ruislip. Het grootste deel
van wat Lonsdale bemachtigde uit Portland,
aan de zuidkust, waar Gee en Houghton
werkten, bereikte Moskou langs andere weg:
door middel van de boeken, die Peter
Kroger in Londen kocht.
Op zolder vond de politie een uitgebreide
verzameling chemicaliën en dure fotografi
sche apparatuur. Die gebruikten Kroger en
zijn vrouw om geheime documenten en
andere gegevens te kopiëren en terug te
brengen tot niets meer dan een luttele stip.
De methoden van de micro-stip wordt veel
gebruikt in de spionage.
Deze stippen vol waardevolle gegevens
verborgen de Krogers op zorgvuldig afge
sproken plaatsen in de oude boeken en in
catalogi, die hij per post en door middel van
koeriers langs allerlei omwegen naar Moskou
stuurde.
Veel van die stippen gingen ook onder
postzegels. Ook micro-films vonden via de
Een microstip vergroot.
Mi
awt.nm mZÏÏZSfg* nnm
u rmm n»
u»-»o wnm 1 nri» Cjmo 1
o* hhh cnriaiwn.i sur s
u nwrs.m xcmpcu nrrt 'trruar
rtoassi «aem,
ÏM «KK '«ULwla'
ctuo renrwvmnj».
gry crsain. r xx i&c
•Jh^wac^pnEocnwd awb,c«KttnnHö s
■a C CCSCa,S«.70 T5M30 ïmiWJ filiti 8». JOU
CWIOJZ3* Ttlfl TnfflK* OHXXb QTiPSVA.iTTSa^l **3 M
Tm »3A sm-xzi «-K TPotfflc no nXMrwa.Ibmi»
r«n.<3cr«ii&£ irnzpxü. s. he mxwtauim.XiRJL?
wm »cthï3t.*su nraxc ca tra anms.sxmik xoamr'tZ
r~*t0 «tcm.jbw awasffss, ;.cm».boo u
f jt ■.m.sar. th» rtxvmcn utnm tjxaJT
sap*», w nca mcmiïwa&x s cmuoim-tia
bait
0&I.BKWJUA nmtama ju -co.türro a vw.nf
ta m ohj». oroPTOa.ws a aac rat.» vxmmm
'm rtayrr tta ra t mrza*cm soa
-wia «spue bwoo tmamt mbo» t
■■c w mbjïaeui tjb «3.
rï'vto maal aas mart i otm. ioepoco32b»o osx*j»
*aa» 8aj4-to :«crt> mvtaiiuroian vxr.a* cm
mms 'bwo 'oaunfrzcrsi. w ki flw»
amma a xt.txu njctKMr .,-v:j£ra> hKSpboctb*.» sarw ran**,,
i Kwurcj zpuztsa t'itsOwn MfWsS IgMÉH
m wufx.iJR jao g.-rm MHigw i
ttaao m .i
jMé jbmgj ft» ójojb j
(uirtjW'orO»
ra ZfWKH»CTB».I «-•»->
mbc-«2 rm.t **-*>
t SfORBBt* 3Mb. t-dtü »-
ito s nmnan wbwwi». aw
mui w vxtXWJrvi.r» t» s
aei»aftmai» antiwf* rtJtxr-t.cAuc
boeken van Peter Kroger hun weg naar de
spionagemeesters in de Sovjet-Unie.
Een dagenlange, zorgvuldige uitkamming
van Station Okhotra leverde allerlei verras
singen op. Een heupflacon bevatte poeder,
waarmee morsetekens leesbaar worden ge
maakt, die op een geluidsband staan.
Er was een busje toiletpoeder, waar een
klein telescoopje in was verborgen. Hiermee
kan men lezen wat de micro-stippen bevat
ten. Boeken over cryptografie, geheimschrift
en geheime codes lagen in de zitkamer, die
was volgetimmerd met boekenplanken.
In 1959 doekte Peter Kroger zijn winkel
op, van toen af aan werkte hij van huis uit.
Vandaar vooral ook al die boekenplanken.
Intussen leefden de Krogers een normaal
leven als graag geziene bewoners van een
huis in een onopvallende straat. Ze haalden
vaak buren in huis voor een gezellige avond,
maar raakten met niemand dik bevriend.
Helen Kroger kocht dikwijls snoep voor de
kinderen in de buurt.
van de Special Branch. Maar dat vertelden
de heren niet meteen.
Ze zeiden wel dat ze van de politie waren
en ze vroegen toegang in verband met
inbraken in de buurt.
Pas nadat ook Helen Kroger uit de keuken
de gang in was gekomen, vertelden de
politiemannen van welke afdeling ze waren.
Dit sloeg in als een volkomen onverwachte
bom. Of ze maar wilden meegaan naar het
bureau voor een verhoor, vroeg de commis
saris.
Maar één keer bemerkten de buren enige
opwinding in huize Kroger. Dat was toen
een inbreker 's avonds hun huis probeerde
binnen te komen. Hij stuitte evenwel op een
beveiliging van drie sloten en grendels!
Lange vakantiereizen naar het vasteland
onderbraken het routinewerk in Cranley-
Drive, waar Lonsdale zijn belangrijke con
tacten erg onvoorzichtig overigens vaak
zelf opzocht. Dit waren natuurlijk geen
gewone visites.
Toen Lonsdale eenmaal onder verdenking
stond, was het een koud kunstje om hem te
schaduwen. Zo viel de aandacht van de
Special Branch van Scotland Yard op het
huis in Ruislip.
De aandacht werd op het laatst zo
intensief, dat deze speciale afdeling, die zich
onder meer bezighoudt met spionnen arres
teren, zich installeerde in een huis schuin
tegenover dat der Krogers. De badkamer gaf
een uitstekend uitzicht op hun bungalow.
Op het laatst wemelde de buurt van
rechercheurs in allerlei vermomming: tuin
lieden, straatvegers, monteurs van de tele
foondienst.
En zo werd het zaterdagavond 7 januari
1961. Zonder dat Helen en Peter Kroger er
weet van hadden, waren Gordon Lonsdale,
Ethel Gee en Harry Houghton die middag in
Londen gearresteerd net toen Lonsdale een
tas vol geheimen van hen in ontvangst nam.
De bel ging. Peter Kroger deed open en hij
stond oog in oog met commissaris George
Smith en hoofdinspecteur Ferguson Smith
„Mag ik dan even de kachel in de kelder
opstoken", vroeg Helen Kroger. „Welzeker,"
zei Smith, „maar laat u dan uw tas hier of
laat zien wat erin zit." Helen Kroger
probeerde zich nog uit de voeten te maken
maar het spel was uit.
In haar tas zat een brief van zes kantjes in
het Russisch en een dia met een micro-foto
van de sleutel der geheime code, die de
Krogers gebruikten bij het zenden.
Het eerste onderzoek in het huis leverde al
meteen doorslaggevende bewijsstukken op
van wat er werd bedreven: een volledig
schema van de dagen en tijden, waarop er
naar Moskou moest worden geluisterd en
moest worden uitgezonden. Canadese en
andere paspoorten met de foto's van de
Krogers maar met andere namen erin.
Een ijzeren kistje waar deze paspoorten
inzaten. De sleutel ervan had Lonsdale in
bezit. Een lijst van een Chinees schilderij in
de slaapkamer bevatte kleine vakjes met
geheime instructies erin.
Ook vond de politie een groot pak met
zesduizend Amerikaanse dollarbiljetten. Pe
ter Kroger was behalve doorgever van
spionagegeheimen ook betaalmeester voor
de bende, waar hij mee samenwerkte.
In maart stonden Peter en Helen Kroger in
de Old Bailey terecht. De nu 59-jarige Peter,
alias Morris Cohen, kreeg net als zijn vrouw,
die nu 55 is, twintig jaar. Hij zit nu nog in
de gevangenis Parkhurst op het eiland Wight,
zij in de Londense gevangenis van Holloway.
Allebei in de afdelingen die het strengst
worden bewaakt.
Hoe belangrijk dit spionnenechtpaar voor
Moskou is, bewijzen de hardnekkige pogin
gen van de Russen om het weer in handen te
krijgen.
Hoe lang geleden zij ook hun werk in het
diepste geheim hebben verricht, Peter en
Helen Kroger weten blijkbaar nog altijd
zoveel, dat Moskou ze terug wil hebben.
Jaarlijks brengen steeds meer Ame
rikanen hun vakantie door in Alaska,
de 49e staat van de federatie, wat ver
verwijderd van de broederstaten, maar
duidelijk in ontwikkeling als een toe
ristische trekpleister van de eerste
orde. Ook het klimaat weerhoudt de
vakantiegangers niet, want 's zomers
schommelen de temperaturen tussen
de 15 en 35 graden in Alaska - en de
zon schijnt (bijna) altijd.
Dat het voormalig Russisch-Amerika in de
noordwesthoek van het vasteland van
Noord-Amerika nu als deel van de vrije
wereld een belangrijke strategische positie
inneemt is te danken aan het doorzettings
vermogen van een Amerikaanse minister van
Buitenlandse Zaken, William H. Seward, die
in 1867 met veel moeite het Congres er toe
overhaalde het gebied van de Russische tsaar
te kopen. Er was 7,2 miljoen dollar met die
aankoop gemoeid in die dagen een fors
bedrag, maar 100 jaar later toen Alaska zijn
eeuwfeest vierde, werd bijna evenveel geld
uitgegeven om de herdenking luister bij te
zetten.
Alaska heeft in die ruim 100 jaar het
gei'nvesteerde geld meer dan waar gemaakt:
liet land bleek te beschikken over rijke
natuurlijke bronnen en in later jaren werd
het ook uit militair oogpunt bezien onbe
taalbaar.
Maar goed Amerikanen hebben Alaska
ontdekt als vakantieland, hetgeen voorname
lijk veroorzaakt wordt doordat de staat een
aantal toeristische aspecten in zich verenigt
waar men normaliter ver uiteenliggende
landen voor moet bezoeken.
Men vindt er fjorden en gletsjers, bergen
die de vergelijking met die in bijvoorbeeld
Zwitserland kunnen doorstaan en zelfs
overtreffen. In het westen geeft Petersburg,
ook wel Klein Noorwegen genaamd, een
beeld van een typisch Noorse stad, in
Valdez, in het zuiden, waant men zich in
Zwitserland; in het Poolgebied zijn ren
dieren te vinden die afstammen van kudden
die meer dan een eeuw geleden uit Lapland
werden overgebracht.
Kortom, Alaska biedt „voor elck wat
wils" en eigenlijk kan men er meer vakanties
in één beleven, als men tenminste bereid is
kris-kras door de staat te reizen. Want een
bezoek aan Alaska betekent niet alleen een
trip naar de Poolcirkel, waar de zon niet
ondergaat op 21 juni en niet opkomst op 21
december. Het betekent ook een kennis
making met de cultuur van de Eskimo's en
de Indianen en het beleven van eeuwenoude
tradities.
Het binnenland van Alaska biedt de toerist
een rijk contrast. Men kan er de eeuwige
doorzetter zien, die nog steeds de bergen
afkamt naar goud, naast de met moderne
apparatuur uitgeruste geologen die op zoek
zijn naar olie en wellicht andere mineralen.
Athabascan Indianen vangen nog steeds
zalm met behulp van de grote viswielen,
maar gaan naar hun dagelijks werk in
bootjes met buitenboordmotoren. Er zijn
oude tapperijen daterend van rond de
eeuwwisseling, maar ook moderne bars, er is
keuze uit moderne hotels, met alle gemak
ken zoals telefoon en telelvisie, maar men
kan ook kamperen in de vrije natuur, vlakbij
romantische beekjes en spiegelgladde meren.
Het zuid-oostelijk deel biedt weer een
ander beeld. Hier vindt men torenhoge
bergen en gletsjers, er is er zelfs één in een
van de voorsteden van de hoofdstad Juneau,
waar de geschiedenis van Alaska in wezen
begon. Want totdat die stad verrees rond
de eeuwwisseling hadden de Amerikanen
weinig of geen aandacht geschonken aan
hun nieuwe aanwinst. In de omgeving van
Juneau werd rond 1880 goud ontdekt en in
1901 brak er een groot schandaal los
rondom datzelfde goud. Voor de toenmalige
Amerikaanse regering reden om rechter
James Wickersham naar de nieuwe staat te
sturen om orde op zaken te stellen. Hij was
het die tot zijn dood in 1933 een uiterst
belangrijke bijdrage leverde tot de uiteinde
lijke vormgeving en ontwikkeling van d«
nieuwe staat. In het James Wickersham-
museum in Juneau is een schat van histo
risch materiaal bijeengebracht dat een
indruk geeft van het werk van deze pionier.
In datzelfde zuid-westen vindt men ook
het Sitka nationale monument met een
prachtige collectie totempalen en andere
waardevolle voorwerpen uit de oude cul
tuur.
En tenslotte Zuid-Centraal-Alaska waar
het merendeel van de 260.000 inwoners van
de staat woont en werkt. Middelpunt van dit
gebied is ongetwijfeld de stad Anchorage,
knooppunt van een uitgebreid net van
internationale luchtverbindingen en voor
iedere toerist het beginpunt van een vakan
tie in Alaska. Ook vanuit Nederland is er een
regelmatige vliegdienst. Anchorage is ook de
stad vanwaar men per boot, trein of
vliegtuig kan uitzwermen over de staat,
terwijl de plaats zelf eveneens tal van
attracties biedt, zoals het 10-daagse winter
festival in februari, dat onder de naam
„Fun-Rendez-vous" jaarlijks duizenden
bezoekers trekt.
Een vakantie in Alaska i^ meer dan de
moeite waard. En de zon die vooral in de
zomer vrijwel dagelijks volop schijnt is een
extra attractie vooral voor veel Europeanen
en zeker Nederlanders die wat dat
betreft in eigen land wat minder rijk bedeeld
zijn.
mm*
