Tolkamer kan z'n
welvaart straks
wel afschrijven
Laat een Ongevallen V Centrale
ons met de neus op de feiten drukken
In de EEG
verdwijnen
grenzen...
Rijkswaterstaat
lijkt de genade
klap te geven
UIT DE BUSRAMP VAN DINANT KAN
Bezinnen EN MOET LERING GETROKKEN WORDEN
Europees
Omweg
Bitter
Aanvaringen
Niet de rem
maar de motor
Plaats van O. V.C.
Iedere automobilist moet
weten wat rem-fading is -
en hoe die te voorkomen
Op school leerden we dat de
Rijn bij Lobith ons land bin
nen komt. Dat is een vergis
sing. Op de plaats waar deze
slagader van de Europese bin
nenscheepvaart de Nederland
se grens overschrijdt^ ligt Tol
kamer.
Het is een miniscuul vlekje
op de kaart en in werkelijk
heid is dat ook zo. Het plaats
je. enkele kilometers van Lo
bith, bestaat uit een lange ka
de. enkele nauwe straatjes,
winkels en cafés met een en
kel woonhuis ertussen, kanto
ren van expeditiebedrijven.
marechaussee en douane en 'n
scheepswerf. Tolkamer leeft
van de rivier en van de grens.
Hoelang nog? Het lijkt erop
dat deze welvaartsbron bin
nen korte tijd tot en met de
laatste druppel zal zijn opge
droogd. Want vrije grenzen
binnen de EEG betekent voor
dit plaatsje met tweeduizend
inwoners het einde van een
mooie werkelijkheid.
En dat kon wel eens eerder zo
zijn dan men aanvankelijk
dacht. De genadeslag zou dan
toegebracht worden door
Rijkswaterstaat, die een ver
bod heeft aangekondigd voor
opvarende schepen om te ke
ren en in Tolkamer aan te
leggen. De maatregel is wel
uitgesteld, maar als hij door
gaat zal er geen schip meer in
Tolkamer meren.
V
i
:f I
i wtm m i
Jaarlijks passeren 250.000 schepen
de Duitse grens bij Tolkamer. Vele
schippers vervullen de grensformali-
teiten in het plaatsje, bunkeren er en
doen er hun inkopen. De omzet van
leveranties aan opvarenden van sche
pen bedraagt dan ook zo'n 50 miljoen
per jaar. De grote drijvende super-
m'arkten langs de Europakade zijn
dan ook een soort nautische winkel
van Sinkel. (foto links)
Jaarlijks passeren 250.000 schepen bij
Tolkamer de Duitse grens. Een deel daar
van, brengt 'n, meestal kort, bezoek aan
Tolkamer om de grensformaliteiten te
vervullen, te bunkeren en inkopen te doen.
De winkels en café'é zijn duidelijk groter
in aantal dan voor tweeduizend inwoners
nodig is. Sommige van deze zaken be-
legsteigers. Aken, tankers, zandbakken,
van de scheepvaart. Ze laten je eerst in
zet van de leveranties aan opvarenden
van de schepen zo'n vijftig miljoen gulden.
is geworden. Zo gingen Nederlandse en
Duitse douane samenwerken. De opvaren
de schepen worden nu in Emmerik afge
handeld, de afvaart in Tolkamer. En ver
der werd 't systeem van de „groene vlag-
klaring" ingevoerd. Schepen met een der
gelijke vlag worden al varende gecontro
leerd.
Het is in Tolkamer duidelijk te zien dat
schippers, schippersvrouwen en schippers
knechts er de toon aangeven. De Europa
kade heeft haar naam niet zonder reden
gekregen. Er wordt Nederlands, Duits,
Frans en Zwitsers gesproken xin de straat
jes en in de winkels.
Aan de kade liggen kleine en grote bin
nenvaartschepen in trossen langs de aan
legsteigers. Aken, tankers, zandbakken,
een enkele coaster. Altijd komt er een schip
aan en vertrekt er een. Douane en mare
chaussee springen van schip tot schip en
varen in snelle wendbare bootjes op de
onstuimige rivier, klaar om 'n schip te
paaien.
De grote drijvende supermarkten langs
de kade zijn, evenals de winkels in het dorp
voorzien van alles wat een varende bevol
king nodig heeft. Een soort nautische win
kel van Sinkel. Er worden niet alleen
kruidenierswaren, vlees en textiel verkocht,
maar ook gereedschap verf, touw, lampen
en zelfs wasmachines.
Er kan worden gebunkerd, Boodschap
pen aan andere schippers worden er over
gebracht, de post ligt er te wachten en de
dagbladen sturen er de kwitanties voor
hun varende abonnees naar toe.
De eigenaar van een grote drijvende su
permarkt laat vol trots zijn zaak zien,
waarin hij voor zo'n zeven ton geïnves
teerd heeft. Onderwijl pompt een van zijn
twee drijvende olieboten 35.000 liter brand
stof in een binnenschip dat op stroom ligt.
Zijn zaken gaan in 't groot en in 't klein:
op hetzelfde moment koopt een schippers
vrouw een paar prentbriefkaarten in de
winkel.
Deze tekenen aan de wand waren voor
het bestuur van de gemeenten Herwen en
Aerdt, waartoe Tolkamer behoort, al ja
ren geleden aanleiding om zich te bezin
nen op de toekomst van het grensdorp je
aan de Rijn. Het lijkt een onoverkomelijk
probleem te worden.
„Er zullen natuurlijk veel werkkrachten
vrijkomen", zegt burgemeester J. N. M.
Daalderop eufemistisch. „Het zijn mensen,
die nooit iets anders gedaan hebben dan
dat werk. Ze kunnen moeilijk worden om
geschoold en het is ook niet gemakkelijk
om ze erop voor te bereiden dat dit gaat
gebeuren. De E.E.G. is een zaak van zeer
grote geleidelijkheid. Je kunt er natuur
lijk industrie gaan aantrekken als vervan
gende werkgelegenheid, maar die industrie
kan pas gaan draaien als er personeel vrij
komt en dat komt gelijkmatig vrij. En
eigenlijk zijn ze ongeschikt voor fabrieks
werk.
Er is uiterlijk weinig te merken van de
ramp, die Tolkamer bedreigt, maar de in
woners zijn bitter gestemd. „Als dit zo
doorgaat, zal het de doodslag voor Tolka
mer betekenen", zegt de supermarkteige
naar over het vooruitzicht van vrije gren
zen en de ingrijpende maatregel van Rijks
waterstaat. „Ze houden totaal geen reke
ning met de bedrijven en de mensen die
er werken. „Er zijn hier negen kruide
nierszaken, zeven café's, vier slagerijen
en entrepots, die direct afhankelijk zijn
van de scheepvaart. Ze laten je eers t in
vesteren, schulden maken en dan gaan zij
dit doen". Toch heeft men de bui al jaren
lang zien hangen. De toestand is al lang
niet meer zo rooskleurig als 'n jaar of
tien geleden, toen aan de waterkant in
Tolkamer volgens velen 't geld voor 't op
scheppen lag. Er zijn enkele maatregelen
genomen, waardoor de stroom uit de
hoorn des overvloeds aanmerkelijk dunner
Er is nog een tweede moeilijkheid bij
het aantrekken van industrie. Tolkamer
ligt op het Gelders eiland, een naam die
er terecht op duidt dat de verbindingen
met de rest van de provincie en overig
Nederland bijzonder slecht zijn. De enige
echt goede verbinding is via Duitsland.
Burgemeester Daalderop: „Dat is niet
alleen moeilijk in verband met de douane,
maar het is ook principieel onjuist dat je
via Duitsland van Nederland naar Neder
land moet".
Tot voor kort was het nog geen probleem
waarvoor op korte termijn een oplossing
gevonden zou moeten worden. Het was
meer een kwestie van geleidelijkheid en de
ontwikkelingen goed in de gaten houden.
Het gemeentebestuur trok pas echt hard
aan de noodrem toen bekend werd dat
Rijkswaterstaat 't opvarende verkeer wil
de beletten in Tolkamer te meren. Deze
maatregel zou het afbraakproces ingrij
pend versnellen.
„Bij Tolkamer gebeuren nogal veel aan
varingen", vertelt de heer Daalderop. „Bij
het Centrale Rijnvaart comité in Straats
burg was de vraag opgekomen hoe 't aan
tal aanvaringen gedrukt zou kunnen wor
den. Rijkswaterstaat werd met het onder
zoek belast en die kwam met 'n idee. Om
in Tolkamer te komen moeten de opva
rende schepen het afvarende verkeer krui
sen.
We hebben toen gevraagd of de aan
varingen niet in hoofdzaak daardoor wer
den veroorzaakt. Maar daar hebben we
nooit uitsluitsel over gekregen. Volgens
mij is 't wel zo, dat veel kapiteins niet
deskundig genoeg zijn voor dit drukke
verkeer".
Het gemeentebestuur nodigde de staats
secretaris van economische zaken uit om
zelf eens poolshoogte te komen nemen.
Dat resulteerde in een enquête, die door
dit ministerie op middenstanders en schip
pers is ingesteld.
Tolkamer wacht nu op de reactie uit
Den Haag. Burgemeester Daalderop heeft
zijn alternatief al klaar.
„Als de E.E.G. doorwerkt komen er min
der schepen hier Voor de wal en heeft die-
maatregel van Rijkswaterstaat geen zin
meer. We hebben de staatssecretaris daar
om gevraagd alles te doen om die maat
regel te voorkomen. En om, als dat niet
kan, te wachten tot er wat meer bekend
is over de E.E.G.-maatregelen."
Onze grootvaders verzekerden met een gezapig spreekwoord, dat een schip
op het strand een baken in zee is. Deze aartsvaderlijke wijsheid lijkt een
beetje uit de tijd. Er stranden aan onze Noordzeekust nog altijd schepen.
Dan drommen de (gemotoriseerde) belangstellenden in groter getale dan
ooit op de duinen samen. Maar of iemand er behalve een aangename sen
satie ook een baken, een waarschuwend teken in ziet Wij trokken, in ge
dachten onwillekeurig een parallel met het moderne snelverkeer, toen wij
de reacties van het publiek registreerden na het gruwelijke ongeluk in Di-
nant met een Eindhovense touringcar.
Geen gebrek aan belangstelling langs de Maas bij het ophijsen van de ver
ongelukte bus uit het water en bij het bergen van de 21 doden. Duizenden
langs de weg, toen de kisten met de slachtoffers in Nederland aankwamen.
Naar ruwe schatting moet van die kijkers één op de vijf een rijbewijs heb
ben gehad. Hoevclen van deze automobilisten hebben zich tussen Dinant
en Eindhoven afgevraagd, of zij misschien elk jaar op hun eigen vakantie-
tocht per auto zichzelf en hun gezin door argeloos-vlotte rijstijl aan soort
gelijke afschuwelijke risico's blootstellen
Technisch en juridisch volmaakt
sluitende conclusies zijn na verkeers-
catastrofes meestal niet te maken.
Ze zijn ook in het drama van Di
nant moeilijk. Maar in dit geval
wijst alles wat over de gang van
zaken bekend is geworden op één
oorzaak: rem-fading. Een fatale oor
zaak, maar geen uitzondering. Ieder
een die op zijn vakantietocht wel
eens hellingen bereed en dan bij de
afdalingen voor zich uit de remlich
ten van vóórliggers bij herhaling
rood zag worden of rood zag blijven,
had te doen met sollicitanten naar
rem-fading, sollicitanten naar plot
seling remloos worden van de om
laag schietende wagen, sollicitanten
naar een dodelijk ongeluk.
Wat kregen wij te horen over de
laatste minuten van de Eindhoven-
se touringcar? De geredde, reisleid-
ster, een 24-jarige studente die naast
de chauffeur zat, schijnt al te heb
ben opgemerkt, dat op die naar de
Maas hellende Rue Saint-Jacques te
Dinant het schakelhandel van de bus
in de vijfde (dit is in dit geval de
grootste) versnelling stond. De
waarneming werd bevestigd door
deskundigen (onder wie twee heren
Van Doorne van de DAF-fabrieken)
uit Eindhoven: het versnellingshan-
del van de uit het water gehaalde
bus stond in een hoge versnelling,
al was niet meer met absolute ze
kerheid vast te stellen of dat de vijf
de was. In ander verband kregen
wij te horen, dat de remmen door
hei voorafgaande hellingrijke en
bochtige Ardennentraject al zwaar
op de proef waren gesteld. In hoe
verre deze informaties juist zijn la
ten we in het midden het gaat
ons niet om de schuldvraag, maar
juist om eventueel schuld te voor
komen.
Wie niet beter weet, zou uit dit
alles bijna tot de gevolgtrekking ko
men, dat de voetrem het normale
hulpmiddel is om de snelheid bij
afdalingen te matigen. De betrouw
baarste rem en de enige die straffe
loos continu gebruikt kan worden, is
echter de motor. Daartoe moet (tij
dig!) op een lage, kleine versnelling
worden overgeschakeld, minstens
dezelfde kleine versnelling die nodig
zou zijn geweest om tegen die hel
ling naar boven te klauteren. Elke
ervaren automobilist weet dat. Naar
schatting één op de drie brengt die
wetenschap helaas maar slordig of
helemaal niet in praktijk.
Bij langdurig remmen met de voet-
rem veroorzaakt de hevige wrijving
van de remvoering over de stalen
remtrommel enorm hoge tempera
turen. Door de hitte degenereert de
remvoering. Ze verliest haar rem
mende werking, „pakt" niet meer,
glijdt doelloos over het gepolijste
remtrommel-oppervlak. Een tweede
effect van de oververhitting kan
zijn, dat in de tot koken gebrachte
remolie dampbellen ontstaan. De
door het gaspedaal opgewekte hy
draulische druk wordt dan niet meer
naar de remmen doorgegeven.
Een afschuwelijke bijkomstigheid
is, dat rem-fading doorgaans bij
verrassing optreedt. Het éne ogen
blik lijkt er met de remmen niets
aan de hand. Het volgende ogenblik
doen ze helemaal niets meer. Wat
de chauffeur van de bus daar in Di
nant heeft gedacht toen hij aan de
afdaling begon die zijn laatste wor
den zou. zullen wij nooit weten. Stel
eens dat hij gedacht heeft: „Maar
honderd meter en maar acht pro
cent. Dat loont de moeite van het
overschakelen niet. Dat knap ik met
het rempedaal wel op". Waarom
zou hij dan niet hetzelfde hebben ge
dacht op vele andere hellingen daar
vóór, op het Ardennentraject? Heeft
hij dat inderdaad gedacht, dan be
tekende elke keer: voortgezette de
generatie van de remvoeringen, on
bedoeld en ongeweten uitlokken van
rem-fading. Verkeerde gewoonten in
de rijttechniek, kleine zorgelooshe
den, werken bijna altijd cumulatief.
Lang merken wij niets bijzonders.
Maar opeens is het mis.
Zelfs met een volle bus en slechte
schakelen in de kleinste versnelling
remmen kan men door tijdig terug
best zonder kleerscheuren een hel
ling van 8 pet. afkomen. Eén afda
ling op de voetrem kan anderzijds
voldoende zijn om rem-fading te ont
ketenen. Als alle automobilisten met
zorgelose voetrem-gewoonten door
het drama van Dinant die harde
waarheid tot zich door lieten drin
gen, zou het massale dodenoffer al
thans nog een heilzame nasleep heb
ben.
Wij zeiden het al: geen ervaren
automobilist of hij heeft wel eens
van rem-fading gehoord, maar veel
te weinig rijders brengen die kennis
gewetensvol in praktijk. Theorie
oefent kennelijk maar een beperkte
invloed uit. De bekende Duitse auto
journalist Hans-Georg Strepp heeft
al vijf jaar geleden in zijn toch wer
kelijk veel gelezen boek „Rette dich
du kannst"! (in Nederland ver
taald als Veilig Autorijden) uitvoe
rige beschouwingen opgehangen aan
de „afschuwelijke ongevallen bij de
brug in het Wiedbachdal op de auto
baan tussen Frankfurt en Keulen"
en aan „de vele autobusongevallen
die de laatste jaren grote koppen
voor talloze boulevardbladen lever
den". Al die afschuwelijke ongeval
len zijn allang weer vergeten. De
woorden van Strepp waren, om het
met Bob Dylan te zeggen „blowing
in the wind".
Zou er dan niet tóch een mogelijk
heid zijn om het onmiskenbare
schok-effect van een ramp als die
van Dinant dienstbaar te maken aan
een veiliger rijtechniek?
In België is de grote mode op het
ogenblik, naar Amerikaans voor
beeld, het plaatsen van borden langs
de weg met vermelding van het
aantal doden, dat ter plaatse door
het snelverkeer viel. Wij zien daar
niet veel heil in. Het grootste deel
der voorbijrazende automobilisten
blijkt voor al die stereotiepe borden
gauw afgestompt. Men ziet de ma
cabere opschriften niet eens meer.
Een kleine, suggestibele minderheid
wordt er angstig of onzeker door en
vormt daardoor een nieuw gevaar.
Doodshoofden langs de weg zijn
géén bijdrage tot veiliger verkeer.
Het bord dat door de Belgen onge
twijfeld straks bij Dinant geplaatst
wordt en dat dan heel sensationeel
21 doden vermelden kan, zal de ver
keersveiligheid bepaald niet bevor
deren.
Intussen vragen wij ons af, of het
werkelijk zo'n dwaze gedachte zou
zijn, te komen tot een OVC, een On
gevallen Voorlichtings-Centrale, met
actuele verkeers-pedagogische publi-
katies. Ze kan een afdeling zijn van
een neutrale toeristenbond, de
ANWB bijvoorbeeld. In elk geval zal
ze bij voorkeur een instantie moeten
zijn die behalve over deskundigheid
in verkeerszaken ook beschikt over
goede verbindingen met politie en
overheid, waardoor zoveel mogelijk
gegevens over de oorzaak van ern
stige ongevallen kunnen worden ach
terhaald. De OVC zou van ernstige
verkeersongevallen (er zijn er he
laas genoeg) een analyse kunnen
maken: dit en dat zijn de mogelijke
oorzaken, zus en zo kunnen soortge
lijke rampen voorkomen worden.
Door het schok-effect, dat van zulke
tot de verbeelding sprekende cata
strofes uitgaat, zal een actuele ana
lyse 'n veel krachtiger pedagogische
werking hebben dan alle theorie.
En door een bij de realiteit van al
ledag aanknopende herhaling wordt
de menselijke vergeetachtigheid ge
neutraliseerd.
Wij hopen met onze eigen analy
se van de tragedie van Dinant enigs
zins te hebben duidelijk gemaakt,
hoe van geval tot geval verband kan
worden gelegd tussen schokkende
gebeurtenissen langs de weg en een
bewuster verkeersgedrag. De schuld
vraag moet daarbij secundair zijn
of bij gebrek aan afdoende gegevens
geheel buiten geding blijven. Moge
voor de rechter allerminst toerei-
lijkheden en waarschijnlijkheden,
kend om vonnis te wijzen, leveren
niettemin vaak boeiend materiaal
voor een praktische verkeersles.
er eens mee te proberen? Wanneer
Is dat niet belangrijk genoeg om 't
de ramp van Dinant een ogenblik
het zoeklicht plaatst op de proble
matiek van de rem-fading en al haar
afschuwelijke risico's wanneer er
eerstvolgende vakantieweken min
der automobilisten zomaar op hun
rem trappen en meer automobilisten
bij het begin van een afdaling met
zorg terugschakelen, dan is een be
tere bijdrage tot de veiligheid op de
weg geleverd dan met incidenteel
onderzoek naar verantwoordelijkheid
«n schuld.
