Structuren van
Snelson in
.Kröller-Miiller'
„HEE": volwassen radiowerk
van enthousiaste jonge mensen
Allemaal schaken leren -
ook de gebroeders Bever
Schouwburgfeest
in Amsterdam
W. J. MUHRING zet
Niet langer „alleen maar voor jongelui"
Nederland aan
de 64 velden
In Nijmegen nog
geen festival
van schrijvers
Stout
Pijlers
Taboes
m *Mgm
ONTDEKKING VAN RUIMTE
,,Veel mensen zijn verbaasd als ze ho
ren dat ik een kunstenaar ben en niet
een ingenieur". Kenneth Snelson zei het
enkele jaren geleden in een interview.
Die verbazing is helemaal zo gek niet.
Ga maar eens naar de beeldentuin van
het Rijksmuseum Kröller-Muller in Ot-
terlo, waar de 42-jarige Amerikaan een
zestal stress structures" heeft neer
gezet. Praten over zijn sculpturen houdt
in dat termen als druk- en trekkrachten
gebezigd moeten worden en dat zijn be
grippen die in de techniek thuishoren.
Tot enkele tientallen jaren geleden
dan, want de tijd dat kunst en techniek
iets met elkaar te maken begonnen te
krijgen, ligt alweer een hele poos achter
ons. Het was de kinetische kunst, de
kunst van licht en beweging, die de ver
houding tussen kunst en techniek actueel
maakte. En dat was dan niet alleen van
wege het gebruik van modem materiaal
zoals plexiglas, maar veeleer door de in
tentie van de kunst, evenals de techniek,
inzicht in de werkelijkheid te verschaf
fen. Nu weer Snelson die zegt „Het ver
schil is, dat de ingenieur zich met spe
cifieke problemen bezighoudt, die bepaal
de functionele oplossingen vereisen. Jk
probeer uit te vinden wat je met struc
tuur kunt doen". En elke uitvinding
voegt iets toe aan het bestaande en zo is
het ook bij de kunst, die de horizon van
onze ervaringen verruimt.
Teerst iets over Snelson zelf. De in 1927
in de staat Oregon geboren Amerikaan
is in Europa nauwelijks bekend. Pas in
1967 toonde hij er voor het eerst werk, in
Parijs. Snelson was aanvankelijk een schil
der die o.a. met Léger samenwerkte, maar
in 1948 ging hij over op de sculptuur. Een
heel structuursysteem ontwikkelde hij. Dat
systeem is gebaseerd op de theorieën van
Buckminster Fuller over spankrachten.
Snelson heeft het uitgewerkt in buisele
menten, verbonden en samengehouden
door staaldraad, waarvan de spankrachten
voor de stabiliteit van de structuur zorgen.
Vorm en ruimte worden bepaald door de
samenhang van de afzonderlijke, vrijhan-
gende elementen. De organisatie van de
elementen is bij Snelson het uitgangspunt.
Snelson zelf: „In mijn sculptuur is het
grootste werk eigenlijk geweest om een
systeem te vinden om de verschillende,ele
menten tot een geheel samen te voegen".
En: „Ik was geïnteresseerd in de moge
lijkheden om met deze elementen ruimte
zichtbaar te maken".
En ook: „Structuur gaat bij mij samen
met krachten; het heeft te maken met de
samenhang van afzonderlijke elementen,
zoiets wat je ziet in een hangbrug bijvoor
beeld. Het is het bepalen van datgene,
waardoor ruimte bestaat De spanning in
de tussenruimten van de dingen bepaalt de
vorm".
F\e „stress-structures", die tot 7 septem
ber in de beeldentuin van museum
Kröller-Müller staan („het lijkt wel een
speeltuin", zei een bezoeker) ontlenen hun
artistieke waarde aan de uitbreiding van
de ruimtelijke ervaringen. Het is fascine
rend die ruimte te ontdekken, een ruimte
die bepaald wordt door de verhouding tus
sen buizen en draden. De stabiliteit is daar
bij doel en geen middel, wat ons weer
terugbrengt naar de techniek waarin de
stabiliteit middel is, denk maar aan de
hangbrug. Voor wie er daarom nog aan
twijfelt: de structuren van Snelson zijn
geen technische constructies maar kunst
werken.
THOM STROINK
Het is vrijdagavond rond zes uur. De
s-Gravenlandseweg in Hilversum
begint weer rustig te worden. Achter de
gevel van nummer 63, een van de statige
villa's die de VPRO gebruikt om zijn ra
dio- en televisiewerk te doen, heerst grote
bedrijvigheid.
Wim Noord hoek. Jan Haasbroek en
Nico Haasbroek zijn bezig de laatste hand
te leggen aan ,.Hee", het programma, dat
volgens veel mensen zoveel rommel in zijn
zendtijd doet. Het programma ook dat
het volgens een minstens even groot aan
tal luisteraars „geweldig doet".
Rond kwart over zes moet het de lucht
in gaan en om even over zeven uur is het
afgelopen. Dan snellen de drie jongeman
nen naar de telefooncentrale om de reac
ties van de mensen aan te horen en er zo
mogelijk meteen op. te reageren.
Als dat om kwart voor acht ook afgelo
pen is kan er een balans opgemaakt wor
den. Er waren, zoals gewoonlijk, onge
veer twintig telefoontjes.
Een nieuwe abonnee uit Beverwijk, een
ontroerde broer en zus uit Rotterdam, die
de aansporing geven er toch vooral mee
door te gaan, maar ook een mevrouw die
vraagt of de P. in VPRO nu protestants
is pornografisch betekent en een meneer,
die vindt dat de Hee-mannen naar de
maan geschoten moeten worden, maar
dan wel zo dat ze nooit meer terug kun
nen komen.
Wim Noordhoek en zijn vrienden
lachen daarom. Ze zeggen: „Het is zoals
altijd. Tussen de tien en twintig spontane
reacties, waarvan de helft positief en de
helft negatief. Behalve als we erg stout
zijn geweest. Dan staat de centrale rood
gloeiend".
En stout zijn ze wel eens geweest. Een
tijd geleden haalden ze de voorpagina's
van alle kranten toen ze het hadden doen
voorkomen alsof er in Nederland revolutie
was uitgebroken en nog geen twee weken
geleden waren ontzettend veel mensen
boos, omdat ze een persiflage hadden ge
maakt op de maanreis, compleet met
piep.
Maar daar zijn de makers van Hee
Peter Flik, Jan Haasbroek, Wim Noord-
hoek, Jan Donkers en nog een groot aan
tal losse medewerkers allang niet meer
bang voor. Ze weten dat de VPRO achter
hen staat. Jan Haasbroek: „Hee is in ok
tober 1966 begonnen als een jongerenpro
gramma. Dat moest: want dan hadden de
bazen bij de VPRO als er vervelende
reacties kwamen tenminste een alibi, dan
konden ze zeggen: 't Is toch alleen maar
voor de jongelui. Daar zijn ze nu goddank
vanaf. De tijd dat ze dachten: Daar ko
men die langharigen weer radiootje spe
len is voorbij".
Hee is in de loop van de jaren dan ook
uitgegroeid tot een volwassen magazine,
dat gemaakt wordt door een aantal zeer
enthousiaste jonge mensen, die wel be
paalde eisen hebben gesteld.
Ze schoppen wel eens tegen schenen en
ze zeggen en doen wel eens dingen die
hard aankomen, maar ze krenken nooit
bewust om het krenken. Ze zeggen: „We
brengen dingen die voortvloeien uit onze
belangstelling, die we zelf leuk vinden.
Dingen die ons aanspreken en waarvan
we weten dat ze veel mensen aanspreken.
Als er dan zaken voorkomen die schok
kend zijn, maar wel functioneel, dan laten
we die erin. We knippen zo weinig moge
lijk en we commentariëren nooit. We la
ten de mensen gewoon aan het woord. Ze
mogen precies zeggen wat ze zelf willen.
We nemen ons publiek dan ook zeer se
rieus, ook al is dat publiek hardstikke
gek".
Dat niet-commentariëren is trouwens
een van de pijlers Waarop heel Hee steunt.
Er zijn er nog meer.
Jan Haasbroek en zijn vrienden vinden
bijvoorbeeld het contact met de luisteraar
erg belangrijk. Daarom ook geven ze tij
dens het programma een telefoonnummer
op dat de mensen na afloop kunnen bel
len om hun hart te luchten.
Ze vinden ook dat de traditionele vorm
van radio met op zijn tijd een tune en een
aankondiging niet meer past en dan gelo
ven ze ook nog dat er zoveel mogelijk di
rect gewerkt moet worden. Zo dat het pro
gramma op ieder ogenblik opengebroken
kan worden om het nog actueler te ma
ken dan het in opzet is.
De andere grote steunpilaren zijn de
buitenlandse items. Maar dan wel goed.
0 Is het schaakspel in Nederland popu
lair?
Ja, maar vergeet niet dat de successen
van topsporters de populariteit van de sport
beïnvloeden. Dat ziet men bij Geesink, bij
het zwemmen en bij verschillende andere
sporten. Met het schaken in Nederland ging
het zó: er ontstond een enorme hausse toen
Euwe wereldkampioen werd in zijn match
tegen Aljechin in 1935. Toen steeg het aan
tal actieve schakers in Nederland in één
slag met duizenden. Daarvoor was het een
spel dat met vele andere spelletjes werd ge
lijk gesteld. In de Middeleeuwen werd het
schaken uitsluitend beoefend door de adel
nu schaakt gelukkig iedereen, zij het dan
dat het nog niet door iedereen geaccepteerd
is.
Welke eigenschappen worden door het
schaakspel bevorderd?
Als je een spel beoefent, dan kunnen er
een aantal goede eigenschappen ontwikkeld
worden en een aantal kwalijke. Kijk eens
bfj voetbal. De goede eigenschappen van het
schaakspel zijn, lijkt mij, in de eerste plaats
dat dit spel je leert systematisch en logisch
te denken. Ik dacht dat dat heel belangrijk
is, vooral in deze tijd van automatiseringen,
waarin eenvoudig de noodzaak aanwezig is
om systematisch en logisch te denken
méér nog dan we misschien tot nu toe ge
daan hebben.
Bovendien en dat is belangrijk (ik weet
't uit ervaring), dat deze denksport je in
tuïtie, combinatievermogen en heel duide
lijk je creativiteit bevordert. En wat is in
deze welvaartsmaatschappij gewichtig: het
schaken ontwikkelt je doorzettingsvermogen
en niet in de laatste plaat je zelfkritiek.
Door de fouten die je bij het schaken maakt
fouten die je ook duidelijk onder het oog
gebracht wordn leert de schaker zich
zelf zien of hij nu goed of slecht speelt
hoe hij is: een mens met gebreken en fou
ten.
Het is heerlijk van een sterke speler te
winnen, maar het is ook geweldig om tegen
een grootmeester een mooie partij te spe
len. Het ontwikkelt een zeker sportman
schap.
0 Waarom is het in Rusland eigenlijk
zo'n favoriete sport, dat schaken?
Omdat deze denksport de beoefenaar in
grote mate de gelegenheid geeft vrij en on
afhankelijk te denken en te doen. Je kunt je
geest in vrijheid een ongelooflijk aantal va
riaties laten uitplussen behoudens dan en
kele diciplines, maar goed, dat zijn de
spelregels. Schaken biedt de speler een
overdadige mogelijkheid zichzelf te zijn
je kan je er ook zo heerlijk in uitleven.
0 Welke kwalijke eigenschappen kun
nen bij het schaken worden ontwik
keld?
Nou ja, dat geldt niet alleen voor het
schaken, maar ik moet het wel even noe
men. Op een gegevn moment ga je als
je het schaken ontdekt hebt de kans lo
pen dat je meer aandacht geeft aan het
schaken dan aan je gewone werk of je stu
die. En toch, in mijn geval, stond daar
weer tegenover dat ik door de bestudering
van veel buitenlandse schaakliteratuur mijn
talen geweldig heb kunnen ontwikkelen en
ongetwijfeld heeft het contact op schaakver
enigingen, bij kleine en grote wedstrijden,
„Wij hebben een geheel eigen team van
buitenlandse correspondenten, die ook
werkelijk in het buitenland zitten. Wij hou
den niet van wasknijper-kwaliteit. Kijk,
bij de AVRO komt het heus voor dat Jo-
han van Minnen een reportage uit Bonn
geeft, terwijl hij met een wasknijper op
zijn neus in de studio in Hilversum zit.
Dat zal bij ons niet gebeuren".
De Hee-samenstellers hebben zich ech
ter ook een aantal beperkingen opgelegd.
Er zijn onderwerpen waar ze bij voorbaat
geen aandacht aan besteden. Welke? De
NVSH, Nieuw Links, het fascisten-jagen,
Ramses Shaffy, Hair en traditioneel caba
ret. Voor de rest zijn zij bereid om op ie
dere tip in te gaan. Ze besteden er veel
tijd aan want ieder programma van onge
veer drie kwartier vergt toch zo'n honderd
man-uren en daarvan zijn er alleen al
twaalf bestemd voor het zo goed mogelijk
monteren van het programma.
Jan Donkers en zijn vrienden beklagen
zich er niet over dat er zoveel tijd in gaat
zitten. Ze doen het graag en ze geven er
hun beste krachten aan. Ze ironiseren en
ze relativeren en ze vinden het alleen
jammer dat Hee na drie jaai in ok
tober ophoudt te bestaan. Het gaat dan op
in het totaal-programma dat de VPRO
gaat uitzenden. De makers van Hee zullen
ook daarin hun partijtje behoorlijk mee-
blazen, want van hen is min of meer de
idee voor een totaal-programma uitge
gaan en de Heestijl zal er dan ook onge
twijfeld in terug te vinden zijn.
De bekende schaakmeester W. J. Muhring, directeur van de Rijkscentrale Mecha
nische Adnistratie welke overheidsinstelling inmiddels is omgedoopt in Rijks
Computer Centrum en medio volgend jaar van Den Haag naar Apeldoorn ver
huist zal in het najaar voor de televisie beginnen met een cursus in het schaken.
Een onzer verslaggevers had met deze computerdeskundige en schaker, de grote
promotor van het idee om kinderen reeds op de lagere school schaken te leren, een
gesprek over schaken
De heer Muhring, die al jarenlang een onofficieel nationaal record bezit, namelijk
een simultaanseance aan 100 borden, zegde bij die gelegenheid toe na zijn komst
naar de Veluwe een dergelijke marathon ook eens op de Veluwe te zullen houden.
Hij citeert de vroegere beroemde schaakmeester Darash, die eens gezegd heeft:
Er zijn drie dingen belangrijk in het leven van een mens: liefde, muziek en schaken.
,,/k ken er overigens wel een paar méér," zegt de heer Muhring, „maar één er van
is inderdaad schaken."
Waarom? In bijgaand gesprek met de schaakmeester zit het antwoord.
hier en in het buitenland, ook een groot nut
tig effect.
0 Men zegt wel eens dat schakers een
wiskundeknobbel hebben?
Ja, ik dacht wel dat goede schakers in
hoofdzaak betha-mensen zijn. Maar we
moeten „aanleg voor iets" nooit overschat
ten. Als je iemand nooit hebt leren rekenen,
dan zal die man of die vrouw op latere leef
tijd nooit leren rekenen. Maar, als je het
kind al direct confronteert met systematiek
en logica, dan is het best mogelijk dat dat
zelfde kind, dat per traditie een alfa-oplei
ding zou gaan volgen, juist de betha-kant
kiest.
Concluderend: er treden bij het schaken
drie belangrijke punten naar voren: 1. het
logisch denken; 2. het ontwikkelen van
doorzettingsvermogen en 3. het leren zien
van de relativiteit van je kracht en je per
soonlijkheid.
Schakers, zegt de heer Muhring, zijn
meestal geen ijdele mensen omdat ze zo
goed weten dat ze fouten maken, al zijn ze
nóg zo sterk.
De volgende week zal de schaakcursus
van de heer Muhring worden voorbereid in
de studio's. De moeilijkheid is dat we een
formule moeten vinden, waardoor ook de
eerste lessen, die natuurlijk een beetje saai
zijn, gezellig worden, zegt de heer Muhring.
Ik zal proberen tussen de lessen door aller
lei aardige en interessante filmpjes te ge
ven, bijvoorbeeld in de vorm van inter
viewtjes met onze oud-wereldkampioen, met
Godfried Bomans, en anderen.
Aanvankelijk heeft de heer Muhring het
een bezwaar gevonden dat onmiddellijk
achter zijn cursus de Fabeltjes-krant komt.
„Ik vind eigenlijk dat de gebroeders Bever
ook maar eens moesten gaan schaken..."
Wie weet, komt het er van.
Overigens, je geniet pas van het lezen als
het lezen gemakkelijk gaat, als je geen
technische moeilijkheden meer hebt en er
een zekere automatie optreedt. Zo zal het
ook met de cursus gaan: de vreugde voor
de nieuweling komt niet direct bij de eerste
les, maar beslist wel later.
Het is de bedoeling dat de schaakcursus
van de heer Muhring achttien lessen in be
slag neemt en mogelijk wordt er ook een
cursus voor gevorderden gegeven.
De bereisde presentator, de goede vertel
ler Muhring heeft hoge verwachtingen van
deze nieuwe cursus. Hij gelooft dat het
schaken en de mogelijkheid bijvoorbeeld om
correspondentie-partijen te spelen ook nut
tig effect zal sorteren bij invalide mensen,
bij eenzame mensen die zo dringend be
hoefte hebben aan communicatie.
Overigens, niet alleen zij ook wijl
De Hee-mannen zitten
ook altijd vol grapjes.
Deze foto, waarop ieder
een behalve Jan Donkers
staat, wordt als een soort
visitekaartje gebruikt. Het
grapje is de vol komen on
bekende mevrouw die
ook onbekend zal blijven
als tweede van rechts.
Verder ziet u van linka
naar rechts Peter Flik,
Wim Noordhoek, Jan
Haasbroek en Nico Haas
broek.
Het internationale schrijversfestival
dat van 1 tot en met 5 november in
Nijmegen zou worden gehouden, wordt
uitgesteld. De organisatoren van het
festival, waaraan door vijftig Neder
landse en vijftig buitenlandse auteurs
zou worden deelgenomen, zijn van me
ning dat de tijd om de zaak organisa
torisch en financieel rond te krijgen
nog te kort is. Men wacht liever tot
volgend jaar dan een mislukking te
riskeren.
T")e huidige Stadsschouwburg van Am
sterdam aan het Leidseplein werd op
1 september 1894 in gebruik genomen en
bestaat dus in september a.s. 75 jaar.
De schouwburg als Amsterdamse instel
ling is veel en veel ouder. Die geschiede
nis gaat terug tot 1638 toen aan de Kei
zersgracht de eerste Amsterdamse
schouwburg in gebruik werd genomen met
de feestelijke première van Vondels
„Gijsbrecht van Aemstel". Deze schouw
burg brandde in 1772 af en werd vervan
gen door een schouwburg aan het Leidse
plein, waarvan de stad Amsterdam de
kosten droeg. Maar ook deze schouwburg
brandde af, in februari 1890. En zo kwam
er in 1894 de huidige schouwburg, die voor
zijn tijd hypermodern was, o.a. door zijn
elektrische verlichting van zaal en toneel,
waarvoor de elektriciteit werd opgewekt
door eigen stoommachines en dynamo's.
Er was bovendien centrale verwarming,
voor die tijd eveneens een zeer progressie
ve zaak.
Amsterdam was toen cultureel gezien
een rijke stad, want kort tevoren waren
het concertgebouw en het Rijksmuseum
geopend, terwijl heel spoedig daarna ot,X
het Stedelijk Museum tot stand kwam. Er
zijn ingrijpende restauraties en verande
ringen aangebracht, die als het jubileum
gevierd wordt nagenoeg klaar zullen zijn.
De schouwburg is thans de residentie van
de Nederlandse Comedie, de Nederlandse
Opera Stichting die mogelijk spoedig
een eigen gebouw op de plaats van de ou
de RAI zal krijgen, en het Nationaal Bal
let. Deze drie gezelschappen zullen dan
ook hun bijdragen leveren bij de viering
van het 75-jarig bestaan in september. Tot
het bezit van de Amsterdamse Schouw
burg behoort een honderdtal schilderijen
van bekende toneelspelers en 15 bustes.
De eigenlijke feestweek is van 15 t.m. 22
september. De entreeprijzen die dan ge
heven zullen worden, zullen dezelfde zijn
als ten tijde van opening in 1894 n.l. van
f 0,30 tot f 3,00. Ook de koffiekamer zal de
prijzen van toen weer voor een weekje in
voeren. In de vroegere fietsenstalling
wordt een tentoonstelling ingericht en de
Nederlandse Comedie geeft een serie
voorstellingen van ,De Storm' van Shakes
peare. De Nederlandse Operastichting
brengt enkele voorstellingen van „Die
Fledermaus" en het Nationaal Ballet
brengt o.m. „Petroesjka", o.a. in een gra
tis middagvoorstelling voor individuele be
jaarden.
De jeugd zal in het gebeuren betrokken
worden en men zal zijn uiterste best doen
bij deze feestelijke herdenking vooral dat
publiek aan te trekken, dat zelden of nooit
in de schouwburg komt. Er zullen ook
rondleidingen door de schouwburg worden
georganiseerd om het publiek een „kijkje
achter de schermen" te geven. Er zal in
de schouwburg na de voorstellingen ge
danst kunnen worden, voor de jeugd op
beatmuziek met beatdemonstraties, voor
het oudere publiek op dansmuziek van 25
jaar geleden.
