Mr. Abel J. Herzberg
De kerk, actie en
't Zwarte Manifest
„Een ding maar is erger
dan een Jood te zijn:
géén Jood te zijn
I
Wijs en
lankmoedig
Actie X-Y
500 miljoen
DOOR RIK VALKENBURG.
TER OVERDENKING
Mr. Abel J. Herzberg,
strafpleiter in Amster
dam en men zou haast
zeggen filosoof par
droit de naissance. Na de
oorlog keerde deze, in
Duitse concentratiekam
pen zwaar beproefde jood
terug in Nederland. En
kele overgebleven notities
uit het kamp Bergen Bel-
sen inspireerden hem tot
het later beroemd gewor
den boekje met de zeven
opstellen uit Bergen Bel-
sen. Hij noemde het bun-
deltje „Amor Fati". Dit
literaire meesterwerkje
werd bekroond met de
Wijnandt Francken-prijs.
Bekend zijn ook zijn dag
boek Tweestromenland"
de Kroniek der joden
vervolging" en de Brie
ven aan mijn kleinzoon",
alsmede zijn fijnbesnaar
de visie in zijn reportages
over het proces-Eichmann
in Jeruzalem. Velen genie
ten nog dagelijks van zijn
oude en nieuwe publika-
ties, waaruit voor menige
oud-concentrationair een
rijke, bijna ondoorgronde
lijke lankmoedigheid en
wijsheid spreekt.
De kerken trekken zich de noden van de
wereld aan, niet alleen de geestelijke maar
in niet mindere mate de materiële. In Upp
sala heeft de Wereldraad van Kerken zich
welhaast uitgeroepen tot de kampioen voor
de onderontwikkelde gebieden en zich de
felle criticus getoond van de „rijke landen"
die niets of althans veel te weinig doen
om de arme broeders uit het slop te halen.
Uiteraard moet een dergelijke opstelling ten
aanzien van deze problemen ook voor de
kerken zelf consequenties hebben met
daden zal bewezen moeten worden dat alle
mooie woorden ook echt gemeend zijn. En
daar wordt druk aan gewerkt, zij het niet
altijd op de manier zoals de kerken het be
doeld hebben. Binnenkort zullen in Neder
land de kerkleden geconfronteerd worden
met de actie X-Y. een actie die particulie
ren wil opwekken méér te geven aan de
ontwikkelingssamenwerking, opdat druk
wordt uitgeoefend op de regering om het
bedrag dat zij voor hetzelfde doel ter be
schikking stelt, eveneens te verhogen. En in
Amerika worstelen de kerken met het
„Zwarte Manifest", waarin geëist wordt dat
de kerken een „schadeloosstelling" van 500
miljoen dollar op tafel zullen leggen ten
behoeve van de Amerikaanse negerbevol-
king.
Die actie X-Y ligt uiteraard heel wat ge
makkelijker dan het Zwarte Manifest. De
Nederlandse Zendingsraad, overkoepelend or
gaan van de zendingen van nagenoeg alle
protestantse kerken in ons land, heeft er zich
over beraden en is tot de conclusie gekomen
dat de kerken zich achter deze actie behoren
te stellen. Blijkens het Hervormd Persbureau
heeft de Raad een verklarirg opgesteld, waar
in de instemming met de actie wordt gemo
tiveerd. We citeren deze verklaring:
1. Deze actie is geheel in de geest van de
aanbevelingen, die door de Algemene Verga
dering van de Wereldraad van Kerken te
Uppsala zijn gedaan. Deze Algemene Verga
dering heeft erop aangedrongen dat de ker
ken een grotere bijdrage zullen leveren aan
de oplossing van het ontwikkelingsprobleem,
maar ook, dat individuele christenen deel zul
len nemen aan zgn. „self tax movements",
indien hun regeringen minder voor ontwik
kelingshulp uitgeven dan zij zouden moeten
doen. De actie X-Y is zo'n vrijwillige belas
ting, die men zichzelf oplegt, bedoeld als te
ken en voorbeeld voor regering en voor po
litieke partijen in ons land en als blijk van
rlr. -~i-1 Ur. i.„„
ten behoeve van de ontwikkelingssamenwer
king.
2. Ten aanzien van de besteding van de
opbrengst meent de Nederlandse Zendings
raad vertrouwen te kunnen hebben. De helft
zal worden toegewezen aan een aantal pro
jecten. Over de keuze van deze projecten zal
mede worden beslist door de commissie
„Kerk en Ontwikkelingssamenwerking". De
andere helft van de opbrengst is vooral be
stemd voor het Capital Development Fund
van de Verenigde Naties. Om deze reden
heeft de Nederlandse Zendingsraad zich laten
voorlichten omtrent dit fonds en met belang
stelling kennis genomen van het feit, dat 't
hier een ernstige poging betreft de kapitaals
hulp uif de rijke landen te laten lopen via
een orgaan, waarin de ontwikkelingslanden
zelf een belangrijke medezeggenschap heb
ben.
3. De Algemene Vergadering van de We
reldraad van Kerken te Uppsala ging er van
uit, dat de bijdragen voor de ontwikkelings
samenwerking niet ten koste van die voor
zending en werelddiakonaat mogen komen.
Daarom wordt ook bij deze X-Y-actie in Ne
derland duidelijk vastgehouden aan de ge
dachte dat de bijdrage voor dit doel naast
en boven de bijdrage voor werelddiakonaat
en zending gegeven dient te worden.
Heel wat moeilijker ligt het met het Zwar
te Manifest, een document dat in mei van
dit jaar in Detroit werd opgesteld door de
National Black Economie Development Con
ference (NBEDC), de zwarte economische ont
wikkelingsconferentie waarvan James For-
man de militante leider is. In dat manifest
worden heel bewust de kerken aangespro
ken om een bijdrage van 500 miljoen dol
lar, omdat zo luiden de overwegingen
de Amerikaanse kerken rijk zijn en zij een
deel van hun rijkdom te danken hebben aan
de vroegere slavernij; omdat Amerika een
zeer kerks land is, zodat de invloed van de
kerken ook in de politiek doorwerkt; en om
dat de kerken weet moeten hebben van
schuldbelijdenis en van het streven naar
een rechtvaardiger samenleving.
De Amerikaanse kerkleden voelen er in
overgrote meerderheid niets voor: een on
derzoek heeft uitgewezen dat negentig procent
tegen is. Maar het Centraal Comité van de
Wereldraad van Kerken, dat deze week in
Canterbury in Engeland bijeen is gekomen,
heeft het Zwarte Manifest wel als belangrijk
punt op de agenda geplaatst, zulks op uit
drukkelijk verzoek van de door de Wereld
raad georganiseerde rassenconferentie die in
mei van dit jaar is gehouden. Daar voelde
men namelijk wel iets voor een dergelijk
systeem van schadeloosstelling, niet alleen
voor Amerika maar ook voor vroegere kolo
niale mogendheden. In Amerika kijkt men
nu met argusogen naar de verrichtingen van
het Centraal Comité van de Wereldraad. Dat
ATW -1 4 -r., .v>
Meneer Herzberg, gelooft u in een persoonlek
aanspreekbaar God, Jahweh of Jehova ge
noemd?...
Ik ben geen atheïst, maar kan het even
min opbrengen in een persoonlijke God te ge
loven. Ik zie het wat pantheïstischer. God
lijkt me geen ikheid, maar een macht die in
alle dingen aanwezig is.
U bent niet Orthodox, zelfs niet Liberaal re
ligieus, u durft dus wel de naam van Jahweh
of Jehova uit te spreken?...
Ik ben vroom Joods opgevoed en dan doe
je dat niet zo gemakkelijk. Ook later niet.
Nee. Mijn vader was niet zo zwaar orthodox,
maar grootvader wel.
U bent het geloof in de loop der jaren kwijt
geraakt?...
Zo kun je dat niet stellen. Bij ons ligt dat
anders. De Joodse godsdienst is zo aan vor
men gebonden, begrijpt u? Van de vroege
ochtend tot de late avond gaat dat door. Aan
veel wetten en voorschriften moet de ortho
doxe Jood zich houden. Als je het later an
ders gaat zien, verlies je deze gebondenheid
spoedig. De Joodse orthodoxie kan ik niet
pruimen. God is een heel moeilijk begrip. Ie
der heeft er weer een andere voorstelling
van.
Het interesseert u niet meer zo?
De Joodse ethiek, die interesseert me
enorm! Het klinkt misschien gek, maar ik
zou de Joodse ethiek de oorzaak van de veel
vuldige jodenvervolgingen willen noemen.
Verschilt de Joodse ethiek van de Christelij
ke ethiek?..,
De basis van het christendom is de Jood
se ethiek. Jezus was ook een Jood, vergeet
dat niet. Mijn zwager werd christen (Katho
liek). Hij had acht kinderen. Zes daarvan gin
gen in een klooster. In Westerbork liepen ze
met de ster rond. Ze zijn allen omgekomen.
De Joodse ethiek (ook al worden ze christen)
verontrust het wereldgeweten.
U noemde Jezus. Is Hij niet door uw volk
gekruisigd en verworpen?
Het aandeel van de Joden in de kruisiging
wordt buitengewoon betwist. Er waren zelfs
Joden die in een stoet rouwklaagden en Hem
begroeven.
Een klein groepje, ja!
Wat is een kleine groep? De Farizeeën wa
ren ook maar een kleine groep. Figuren als
Jezus van Nazareth worden altijd gekruisigd,
zie mijn boek Twee Stromenland. Dat is niet
iets specifiek Joods. De schuld van de kruisi
ging op de Joden te werpen heeft een heel
diepe psychologische achtergrond.
Heeft u sympathie voor Jezus?
Ik vind Hem één van de grootste mensen
uit de geschiedenis. Een van de grootste pro
feten in Israël. Een van de allergrootste Jo
den, die ooit bestaan hebben. Door zijn optre
den kon de monotheïstische idee, het Joodse
cultuurgoed bij uitnemendheid, met de daar
aan inherente ethiek zich over de wereld
verspreiden. De Christenen hebben dit alles
in wezen van de Joden overgenomen. Dat kon
ook moeilijk anders want Jezus was een
Jood!
Een vervloekte Jood dan?
Ach, welnee. Men beschouwt Hem aller
wegen. ook in onze kringen (niet in de ortho
doxe) als een groot profeet. Maar niet als
God zelf! Door Jezus is de van huis uit Jood
se cultuur door heel de wereld verspreid.
Overal in musea en kerken ziet men kunst
werken met voorstellingen uit het Oude Tes
tament. Zelfs in Spanje, in 't geheel geen
Joods land, komt men allerwegen duizenden
crucifixen tegen. Wie hangt er aan? Christus!
Wie is Christus? Een Jood! Zo is het toch?...
Waarom wordt u dan geen Christen?
Enkele ogenblikken zwijgt de rechtsgeleer
de. Scherp en tegelijk mild neemt hij ons op.
Nog aarzelt hij. Je kunt immers niet alles
tegen iedereen zeggen? Dan: „Kijk eens me
neer, er is, nog afgezien van het afwijkend
godsdienstig inzicht, een obstakel dat mij
daarvan afhoudt: de doop. Dat is de over
gang naar het christendom en dat is voor een
Jood, sociaal gezien, bijna onmogelijk. Hein-
rich Heine zei reeds dat de doop het „Eintritt-
billett zur Europaischen Zivilisation" is. Door
dat te doen voelt een Jood zich ontrouw aan
zijn verdrukte en geplaagde volk. Men ver
breekt dan de solidariteit met een door de
eeuwen vertrapt volk, waar men juist één
mee wenst te blijven, hoe men verder ook re
ligieus denkt.
Bent u er trots op een Jood te zijn?
Trots? Ach, het is allesbehalve een genoe
gen een Jood te zijn. Er is maar één ding er
ger: Géén Jood te zijn!...
Komt het nooit bij u op dat de Joden zelf wel
eens de schuld kunnen zijn dat ze vervolgd
worden?.
Geen sprake van! We vprmen een minder
heidsgroep en daar wil men niet mee te ma
ken hebben. De Joodse wereldbeschouwing
met zijn ethische postulaten hindert de wereld
blijkbaar. Natuurlijk zijn niet alle Joden in
de goede zin van het woord Jood. Maar hoe
veel Christenen zijn niets meer dan gedoopte
heidenen? En zijn het alle ware communis
ten, socialisten, liberalen etc, die zich daar
voor uitgeven? Hoeveel Christenen kruisi
gen Christus niet dagelijks? Toch geven zij
de Joden de schuld. Veel Joden hebben Hem
wel verworpen, maar het Christendom was
in zijn ontstaan een Joodse stroming. Een an
dere was bijvoorbeeld die van de Essenen,
die een heilig leven in de praktijk brachten.
Een kloosterleven eigenlijk. Die hele stro
ming deed dat. Het is dus wel een Joodse
stroming, maar niet identiek aan het Jo
dendom. Zo kan men ook niet zeggen dat het
Jodendom Christus kruisigde. Dat deed het
mensdom! Ook ambivalente Christenen! De
vervolging deswege is ten enenmale onjuist
gemotiveerd.
Ergens trekt het Christendom u toch wel aan?
- Wij hadden een visboer, een eenvoudig
mens. Hij kwam vaak bij ons aan de deur.
Hij was een Christen! In de volle zin van het
woord. Ja, dat trekt zeker aan! Maar de god
delijkheid van Christus is voor een Jood
moeilijk te aanvaarden.
Gelooft u In een hiernamaals?
Dat is eigenlijk onjoods. In het Oude Tes
tament wordt er weinig of geen aandacht aan
TTof mootHiV to yorrrm-r,
Het komt niet dikwijls voor dat de Veenendaalse publicist Rik Valkenburg voor
een van de discussie-interviews waarmee hij faam verworven heeft, een niet-theoloog
uitkiest. Dat hij toch een gesprek gehad heeft met de jurist Abel J. Herzberg is niet
verwonderlijk: mr. Herzberg immers is door woord en geschrift bekend geworden
ook bij de lezers van ons blad) als een wijs man met een bijzondere visie. Als Jood
niet orthodox en niet liberaal toch door en door Joods georiënteerd. Het gesprek
gevoerd op Koninginnedag 1969 begon over theologische vraagstukken hoe kan
het anders maar heeft mr. Herzberg ook alle gelegenheid geboden zijn visie te
geven op het nazisme, op oorlogsmisdaden en hun berechting en op de door hem
zo vurig begeerde vrede. De door de heer Valkenburg gestelde vragen zijn soms zo
recht op de man af dat ze wat cru aandoen dat heeft niets afgedaan aan de goede
sfeer want ook mr. Herzberg is een man die geen blad voor de mond neemt. En
dan moeten we nog een door Rik Valkenburg gedane belofte inwilligen. Voor het
gesprek begon, serveerde mevrouw Herzberg koffie met eigen gebakken koekjes.
Commentaar van haar echtgenoot: „Dit is het lekkerste koekje ter wereld zet
dat maar gerust in de krant!" Bij dezen!
Het gaat er eigenlijk om dat wij God willen
dienen uit liefde. Zonder een hemel als belo
ning of een hel als straf. Dan is het juist de
moeite waard.
Staat u achter de staat Israël?
Ja, mijn leven lang ben ik Zionist geweest.
Ik was voorzitter van de Nederlandse Zionis
tenbond.
Zijn de Zionisten niet een strijdbare groep?
Er zijn in Israël extreme en niet-extreme
groepen. We willen pogen de eigen Joodse
cultuur een kans te geven.
Zonder samenwerking met de Arabieren?
Juist wel. Er moet een compromis moge
lijk zijn, ai zal dat praktisch veel moeilijkhe
den geven.
Vreest u niet dat dan het Joodse ras verloren
gaat?...
Ach wat. Er bestaat helemaal geen Joods
ras. Mijn dochter is met een niet-Jood ge
trouwd. Er zijn ook aan de Arabische wereld
geassimileerde Joden in en rond Israël. Mijn
schoondochter is afkomstig uit Jemen. Mijn
kleinkinderen hebben Aziatische kenmerken:
gemengd bloed. Het zijn de mooiste kinderen
die ik ooit gezien heb en dat niet, omdat het
mijn kleinkinderen zijn...
Een dochter van u zou dus met een Arabier
mogen trouwen?...
Het zou me niets kunnen schelen. Men is
vaak bang voor assimilatie, maar er is twee
erlei assiminatie. De eerste is die, waarbij
men het eigen karakter opgeeft. Die verwerp
ik. De tweede is die, waarbij men zijn eigen
karakter inbrengt in de vereniging met ande
ren en daardoor een hogere eenheid bereikt.
En dat is de bedoeling. Niet het opgeven van
het Jodendom als cultuur maar het inbren
gen als onderdeel der algemene menselijke
cultuur. Van „ras" is daarbij geen sprake.
Wat bent u dan meer: Nederlander of Jood?
Dat is niet in twee woorden te beantwoor
den. Een Nederlandse Jood is een nuance zo
wel van de Nederlander als van de Jood. En
waarom zouden er geen nuances mogen zijn?
Zij betekenen alleen maar een verrijking.
U schreef Amor Fati, wat bedoelde u met die
titel uit te drukken?...
De aanhankelijkheid aan het levenslot.
Het levenslot, dat mij is toebedeeld, hoe fa
taal het ook is, daar houd ik aan vast.
Zijn de opstellen op waarheid gebaseerd, of
zjjn het zo maar wat schetsen?
Ze zijn terdege historisch, met een filoso
fische achtergrond. Ik was zelf in Bergen-
Belsen en hield daar een dagboek bij. Op de
hele wereld bestaan maar een stuk of zes
dagboeken, die in de kampen gemaakt zijn.
Daar was uiteraard niet veel gelegenheid toe.
Het mijne is er dus één van die zes; heet van
de naald. Daaruit schreef ik later Amor Fati.
Waarom schreef u dat?
In 1945 was elk geschrift doordrenkt van
haat tegen de Duitsers c.s. Van objectiviteit
en onbevooroordeelde waarneming was wei
nig sprake. Ik zei: „Jullie moeten het nu
eens anders gaan doen"... Toen begon ik zelf
een stuk te schrijven in „De Groene". De
hoofdredacteur moedigde mij aan er mee
door te gaan. Het werden 7 opstellen, die la
ter gebundeld werden en diverse herdrukken
beleefden. In 1970 hoop ik weer een aantal op
stellen uit te geven ondej de titel: „Pro Deo".
Ondanks uw milde schrijfwijze tekent u toch
de mens in de verschrikkelijkheid van zijn
zijn. Deed u dat om op deze wijze toch nog
enigszins wraak te nemen om b.v. een beul
geheel als een leeghoofd te ontmaskeren, die
alleen maar bevredigd werd door anderen te
martelen?
Wraak? Nee, daar heb ik geen behoefte
aan. Nooit! Ook niet in mijn particuliere le
ven. Ik teken in mijn opstellen de mens.
Waartoe hij in staat is. Laten we dus niet te
snel denken dat we beter zijn dan die kamp
beul of die S.S.-er. Dat zouden gelijke om
standigheden pas kunnen bewijzen en aanto
nen. En juist daar moet de mensheid op ge
wezen worden. Dat doet misschien terugdein
zen voor een nieuwe oorlog. We zijn in door
snee als mens niet te vertrouwen. Zie Vietnam
en andere oorlogsterreinen.
U denkt er dus anders over dan uw volksge
noot Wiesenthal?
Ja toch wel! Ik sta niet zo achter dat op
sporen van oorlogsmisdadigers. En ik heb
toch heus Wel mijn portie gehad van die ke
rels. In het Algemeen Handelsblad verdedig
de ik gratieverlening. Ik kreeg "er veel gelazer
mee. Men begrijpt het niet.
Het recht behoort toch ook zijn loop te heb
ben?
Natuurlijk. Ik was er ook niet voor, dat
men die kerels liet lopen. Maar het strafrecht
is op zichzelf al een moeilijkheid. Het straffen
van oorlogsmisdaden, daar was het strafrecht
helemaal niet op berekend. Of het straffen
van oorlogsmisdaden preventieve werking
heeft?
Kunt u de mensen die u geslagen hebben dan
weer rustig aanvaarden in de maatschappij,
en als ze u tegenkomen, kunt u hen dan groe
ten?
Ach meneer, mensen die me niet geslagen
hebben, ach, die zijn niets beter. Ik geloof
niet in de opvoedende werking van de straf.
Het ligt in de aard van de mens om af te keu
ren en te straffen. Wat voor een schurk was
koning David niet. Ik ben blij dat Nathan de
profeet hem recht in zijn gezicht zei, dat hij
een ploert was! Dat is typisch Joods. Maar
daarna volgt dan ook de vergeving! In het
Oude Testament durfde men elkaar de waar
heid te zeggen, maar men bleef er niet over
doorzagen.
Staat u nog geheel achter de wijze waarop u
Amor Fati en andere uitgaven schreef?
Ik sta er nu nog helemaal achter. Als ik
het voor het zeggen had, weet ik niet wat be
ter zou zijn: een opheffing van de verjarings
termijn of een algehele amnestie. Het is wel
stom van me om dit te zeggen, ik krijg er ge
duvel over, maar ik zie het niet anders! De
ene agressie beantwoordt de andere agressie.
Je komt in een vicieuze cirkel.
Bent u wel voor het levend houden van de
herinneringen aan deze dingen, en het hou
den van Dodenherdenkingen?
Daar sta ik pal achter. Er moet steeds
over de oorlog geschreven worden. Genuan
ceerd uiteraard. Maar men mag niet verge
ten! En de doden mogen we zeker niet ver
geten.
Zijn er ook nog andere motieven om te her
denken?
Een grote betekenis ken ik toe aan de her
innering dat in het nazi-socialisme, de men
sen zijn teruggekeerd naar hun meest primi
tieve staat. Het Jodendom als idee, cultureel
gezien, was daarom de grootste vijand van
het nazi-socialisme. Ten diepste ging het Hit-
Ier zelfs niet eens om de Joden. Het was zijn
bedoeling vervolging van het Christendom,
dat op het Jodendom met zijn monotheïsti
sche idee, in de daarin inherente ethische
postulaten stoelt. De nazi-oorlog was een
strijd van heidendom tegen christendom en
daarom moesten de Joden er tussenuit. Hitier
kende niet het verschil tussen heilig en onhei
lig. Daarom kon en mocht alles bij hem.
U wilt niet vergeten, maar wel vergeven, is
dat niet schizofreen?
Het schrijven van oorlogslectuur vind ik
buitengewoon belangrijk. Je moet vooral niet
vergeten. Als je vergeven wilt, moet je eerst
weten wat je vergeeft!
Wat hebt u met het schrijven van Amor Fati
willen bereiken?
Aanvankelijk niets. Ik schreef de opstellen
vanuit een eigen visie. Later bleek dat er
veel invloed van uitging, door de wijze van
benadering der problematiek.
Was u blij dat Eichmann terechtgesteld werd?
Nee, daar was ik helemaal niet blij om.
Wat had u dan gewild?
Tja, wat moet je met die kerel? Hij heeft
wel een driedubbele doodstraf verdiend, dat
wel. Maar om nu blij te zijn met zijn dood?...
Wel is het Eichmann-proces van groot histo
risch belang. Ditzelfde geldt ook voor Neuren
berg. Als dat er niet geweest was, hadden we
nu niets geweten. En voor de doofpot ben ik
niet! In Neurenberg is recht geschied. Die
mensen, en ook Eichmann hadden de dood
straf verdiend. Ze hebben het zelf gewild.
Moet niet gerekend worden met: Befehl ist
Befehl?
Ach wat. De echte nazi's deden hun stre
ken maar wat graag. Ze leefden er in! Die
niet wilden, deden anders. Dat was duidelijk
merkbaar. Die volgden ook niet elk bevel op!
Vormden de niet-willers een groot percen
tage?
De eerste dag in Bergen-Belsen kwam er
een Scharführer naar ons toe en zei: „Vijfen
zeventig procent van ons is goed!" Inderdaad
was er een groep die niet sloeg. Als het niet
hoefde, kon men het laten. Maar men wou
het niet laten. Men leefde er in. Er was me-
dogenloze wreedheid en een groeien daarin,
een welbehagen daarover. Dit is niet door een
uitdrukking als: Befehl ist Befehl, te veront
schuldigen. Ik heb wel eens een eenvoudige
soldaat horen mompelen, terwijl er een Jood
werd geranseld: „Junge, Junge, das ist doch
auch ein Mensch". Zo iemand sloeg dus niet,
al was er een bevel.
Wat beoogt u met uw publikaties?
Ik probeer de mensen duidelijk te maken,
wat de mens is en dat men voor de mens moet
oppassen. Ook voor zichzelf dus.
U bent advocaat. In de volksmond twijfelt
men vaak aan de integreriteit van dit beroep?
De advocatuur is het meest nobele vak dat
er bestaat. Er zijn mogelijkheden tot negatie
ve excessen, maar waar zijn die niet? In de
advocatuur gaat het om precisie. Een belang
rijk deel van de advocatuur bestaat uit het
maken van contracten, d.w.z. van het exact
formuleren van wat de partijen willen, of zou
den willen als zich bepaalde omstandigheden
voordoen. Precieze contracten. Aan twee of
meer partijen moet recht gedaan worden.
Rechtskundig geadviseerd. Beschermd. Wij
willen de mens er op wijzen welk recht hij in
een bepaalde situatie heeft. Recht op grond
van de wet!
Hppft u
„Zijn wij niet kinderen van
Abraham?" (overweging van
een schriftgeleerde)
„Waar waren wij, had niet Zijn
kracht ons eens gevormd ten le
ven?" (regel uit een gezang
vers)
Wij houden er van om het leven een
beetje eenVoudig te houden; onze kijk
op ons zelf, en welke richting wij dus
kiezen, en of wij onze buren in hun
richting moeten aanmoedigen of ver
oordelen (waarom eigenlijk niet terug
roepen in plaats van veroordelen?):
dat alles willen we niet zo moeilijk heb
ben; het moet overzichtelijk blijven; we
willen er 'graag gauw klaar mee zijn.
Tenslotte hebben we ook nog andere
dingen aan ons hoofd. En als je er zo
erg diep op ingaat (op de vraag van
„geloof" en van: wat is het doel van
ons leven?), dan kom je er helemaal
niet meer uit, vindt u ook niet?
Daarom hebben wij voor het gemak
maar een paar forse lijnen getrokken.
Ongeveer zo: er zijn gelovigen en niet-
gelovigen; en ze zijn van elkaar te on
derscheiden doorja waardoor ook
al weer? Is de eenstemmig gekleed,
en doet de ander wat wufter aan? Is
dat het grote verschil? Of is de een een
betrouwbaar mens, altijd klaar om een
naaste te helpen, terwijl de ander niet
fatsoenlijk is, en er maar op los leeft?
Wie durft dat vol te houden? Of kan er
bij iemand die gelooft, nauwelijks een
lachje af, terwijl zijn tegenvoeter zich
maar laat gaan in allerlei lol? Kom nou.
Nee hoor, al deze beweringen, zo lek
ker vlot gelanceerd, rammelen aan alle
kanten.
De bijbel doet het anders. Die stoot
door de buitenkant van iemand heen,
en ontdekt ons hart: wie wij eigenlijk
zijn, en wat ons bezielt. En dan ont
hult deze zelfde bijbel een geheim, en
wel dat wij allemaal geloven. Er be
staan geen ongelovigen! Het is alleen
de vraag waarin je gelooft! Waar je op
vertrouwt. Waar je je sterkte in hebt.
Van wie je het verwacht. Of met wie
je je verbonden voelt.
En daar duikt opeens een beslissend
verschil op, want het ligt het meest
voor de hand om te antwoorden: ik voel
mij het meest met mezelf verbonden;
ik steun op mijn ijver, mijn fatsoen,
mijn handigheid, mijn eerlijkheid. Ik
moet het gewoon van mijzelf hebben,
van wat ik weet te veroveren of te ver
sieren. Ik geloof in mij. En dit geloof
geeft dat moet u goed in de gaten
hebben een behoorlijke dosis zelfbe
wustzijn; een portie fierheid die door
ons niet gauw wordt versmaad; want
door dit geloof-in-jezelf kun je triom
fantelijk uitroepen: „Zijn wij niet....?",
en vul maar in: zijn wij niet de harde
werkers, en de verstandigen? En de
flinkerds en de keurigen? Wij hebben het
niet nodig dat een ander ons leert of
helpt, wij doen 't zelf wel. Wij zijn on
afhankelijk. Zo is het geloof in jezelf; en
dat trekt als een zuurdesem door je he
le leven heen.
Er kan echter een wonder gebeuren,
dat je dit vertrouwen in jezelf kwijt
raakt („je eigen leven verliezen",
noemt de bijbel dat), en je gaat het van
God verwachten, en van wat Hij gedaan
heeft, vooral wat Hij door Jezus heeft
bewerkt. Dat is een typische ervaring
om te zeggen (en het te menen): „Ik
moet het van God hebben, van Zijn
kracht, en Zijn trouw, en van wat Hij
me wil geven (dat is niet weinig) en
waartoe Hij me roept (d.it is ook niet
weinig)". Dat is zo typisch, want be
seft u nu wel dat u daarmee de touw
tjes uit handen geeft, en u afhankelijk
verklaart? Dat is een radicale omme
zwaai waarvan het einde nog niet te
zien is. Je gaat notabene je leven, en
de zin van je levèn, buiten jezelf zoe
ken, in Iemand anders. Dat geeft een
knak in dat fiere zelfbewustzijn van
ons. Wat ons voor in de mond ligt: „Ik
had het zo gedacht..., ik voel het zus
aan", moet plaats maken voor: „Wat
denkt Hij ervan, en hoe wil Hij het
hebben?"
Je kunt niet meer pralen met jezelf
(hoe bescheiden je dat ook aanlegt); je
kunt niet meer aan God gelijk zijn,
door het zelf allemaal zo goed te we
ten, maar je komt onder Hem te staan,
als een schuldige die gratie krijgt, als
een verlorene die gevonden wordt en
als een kind dat naar Zijn koestering
uitkijkt. Nu komt er een kleinheid in
je hart, of ootmoed, om met de bijbel
te spreken. En zou het niet een proef
op de som zijn van de echtheid van je
omgang met God, dat je die ootmoed
kent? Dat intens dankbare gevoel van:
wij zouden nergens zijn als Zijn kracht
niet naar ons gegrepen had!
Je mag natuurlijk wel de kosten be
rekenen van dit erkennen van God en
van Jezus Die Hij gezonden heeft. Het
kost heel wat: je kunt je zelf wel af
schrijven; wie zichzelf niet verloochent,
kan Mijn volgeling niet zijn, zei Jezus
eens. Je moet de ergernis maar onder
ogen zien dat je niet meer eigen baas,
maar eigendom van een Ander bent.
Maar tegelijk nodigt God ons uit om ons
verstand te gebruiken, dat het pas een
leven van vrijheid en onbezorgdheid is
onder Hem, en dat dat pas echt léven
is.
Veenendaai
D«. XV. Blanken.
Ik wou dat er vrede was. Dat is de duur
ste wens die ik weet.
Kunt u er richtlijnen voor geven?
Dat is nu heel moeilijk. Je krijgt het niet
gedaan van de mensen. Het kost te veel zelf
overwinning. Je moet je eigen belang wel
handhaven in een eenheid: de bedding van 't
geheel. Eigenbelang moet in harmonie ge
bracht worden met het belang van de ander.
Is dat niet weggelegd voor het „Hierna
maals"? Waar de wolf met het lam ver
keert?
Dat is het ideaal van het lam, dat gras
eet. Maar het is niet het ideaal van de wolf.
De wolf lust geen gras, maar hij lust wel het
lam.
Ziet u er op deze aarde dan iets van groeien?
Met heel veel geduld en vooral studie,
voorlichting en opvoeding, zie ik wel niet dat
het ideaal in vervulling zal gaan, maar wel
Hat het heter zal worden...
