Geld voor vernieuwingen
ontbreekt veelal
Hitte in afgelopen zomer was funest
Steeds minder
bezoekers
Apollo-11 was nog maar een begin...
MARS: HET VOLGENDE REISDOEL
Ideaal van
Artis-
directeur
dr. Jacobi:
„NATIONAAL WILDPARK IN 'T
CENTRUM VAN HET LAND"
Dieren zijn
i duur....
Onbekend werk van
Hemingway gevonden
In minder snel tempo
dan de maanrace
WAT NOG
ANDERS
IN VOLGORDE
EN TOCH
STROP
ARTIS
BLIJDORP
OUWEHAND'S
DIERENPARK
NOORDER
DIERENPARK
SEPTEMBER 1969
DIERENTUINEN IN HET NA UW
Artis, Amsterdam
Bijdorp, Rotterdam
Ouwehand, Rhenen
A
Noorder Dierenpark, Emmen
rje afgelopen somer mooi als
weinig andere tevoren was
voor dierentuinen funest. Het Avas
domweg veel te heet. Bij, tiendui
zenden zijn de bezoekers weggeble
ven.
Alle negen dierentuinen in Neder
land verkeren min of meer in moei
lijke omstandigheden. Een dieren
tuin is tegenwoordig een niet-renda-
bele zaak. Het hangt van bijko
mende mogelijkheden af of zij finan
cieel rond kunnen komen.
krijgen anderhalf tot twee miljoen
Van twee tuinen staat het voort
bestaan nu op het spel. Enkele an
dere zoeken nieuwe mogelijkheden,
wetend dat de mensen steeds hoge
re eisen gaan stellen. Afgezien van
de hete zomer geldt het in het al
gemeen dat de aantallen bezoekers
geleidelik aan teruglopen.
Artis en Blijdorp verkeren nog in
de minst ongunstige situatie. Zij
gulden subsidie per jaar. Vermake-
lijkheidsbeslasting hoeven zij niet
af te dragen.
Toch komen ook zij er nauwelijks
van rond. Tegenover 2.048.000 gul
den aan baten van Arlis van vorig
jaar stonden 3.647.000 gulden aan las
ten. Er waren 1.599.000 gulden aan
subsidie nodig om de zaak sluitend
te maken.
De andere particuliere tui
nen moeten zelf hun boontjes zien
te doppen. Het lukt nauwelijks of
niet. Hun exploitatie is als een voort
durend dobberende kurk.
Wie een goed lopend restaurant
heeft liefst van de weg af bereik
baar mag zich gelukkig prijzen.
In verscheidene gevallen moeten de
inkomsten van een dierenhandel of
een dressuurschool de financiële
gaten stoppen.
Voor alle dierentuinen geldt dat
zjj willen en moeten vernieuwen
of uitbreiden maar het niet kunnen.
Er is geen geld voor. En stilstand
betekent achteruitgang.
Nederland kan niet zonder dierentuinen. Dat is zonder meer duidelijk. Zij zijn
gewoon belangrijk, als voorlichtende, opvoedende en recreatie biedende institu
ten.
Toch krijgen zij het minder druk. Schieten zij misschien op een of andere ma
nier te kort, in sfeer bijvoorbeeld? Welnee. Kinderen komen er nog net zo
graag als vroeger.
Dieren zijn immers in hun doen en laten precies hetzelfde gebleven. Het is al
leen maar interessanter geworden, nu je niet meer langs hokjes hoeft te lopen,
maar de dieren in veel gevallen in (betrekkelijke?) vrijheid kan bekijken.
DIERENTUINEN zijn in financieel opzicht voor een groot deel afhankelijk
van het bezoek van kinderen. In het Noorder Dierenpark in Emmen lag de
verhouding volwassenen-kinderen de laatste vier jaar zo:
1966:
1967:
1968:
1969:
volwassenen
148.220
139.916
152.686
106.555
kinderen
107.744
105.127
107.017
80.283
In 1967 zijn de schoolvakanties vervroegd. De gevolgen voor de dierentuinen
waren desastreus. Het bezoek in het voorseizoen met de vakantie al gauw in
zicht liep terug.
Ook na de vakantie als het geld helemaal of grotendeels was opgemaakt
kwamen er minder mensen.
Kinderen zoeken dieren te identifice
ren met mensen. Zij speuren naar de
zelfde eigenschappen bij beiden. Van
daar hun voorliefde voor apen en be
ren.
Zij ondergaan een soort fijne, hoewel
griezelige sensatie bij de roofdieren.
„Stel je voor dat hij er uit komt". Zij
toetsen die mogelijkheid graag door
roofdieren te prikkelen,hun agressivi
teit op te wekken.
Volwassenen gaan mee, naar zij zeg
gen om de kinderen een prettige dag
te vezorgen. In werkelijkheid hebben
zij zelf meer plezier dan de prijs op
het entreekaartje zou doen vermoeden.
Toch zegt een oude rot in het vak
als de heer W. S. J. Oosting (direc
teur van het Noorder Dierenpark in
Emmen): „Denk eens aan die series
televisiefilms, met dieren in de prach
tigste omgeving, vol spannende avon
turen en romantiek bij scheppen, nu
ook nog in kleur. Wat zullen volwassen
mensen dan nog zoeken in een dieren
tuin? Daarom is de belangstelling van
ouderen wat afgenomen. En daarom
d« tendens wildparken op te richten".
„Vroeger kwamen de bezoekers niet
alleen om de dieren, maar ook om de
mensen, de gezelligheid. Een dieren
tuin was toen één van de niet zo tal
rijke gelegenheden waar veel mensen
bij elkaar kwamen. Op onze „kwartjes-
dagen" vroeger was het hier een „sa
menkomst van het volk".
In Rhenen loopt de heer J. Baars
(een van de twee directeuren van
Ouwehands Dierenpark) te filosoferen
over veranderde inzichten en behoef
ten.
Bij de apen alleen door water van
ons gescheiden vertelt hij: „Er moe
ten attractieve elementen zijn, waar
de mensen zich op een andere manier
kunnen verpozen als zij op de dieren
zijn uitgekeken".
„Als je puur commercieel gaat den
ken, moet je een dierentuin op een heel
andere leest schoeien. Wat dieren, en
voor de rest een pretpark, Maar elke
directeur wil meer zijn dan dagelijks
leider. Er komen ideële overwegingen
bij".
Al zijn alle dierentuinen ontstaan uit
«en soort liefhebberij, waarin de op
richters niet in de eerste plaats brood
zagen, tegenwoordig praten zij zeer za
kelijk. Ouwehand wil graag twintig
hectare grond erbij kopen. Om te kun
nen uitbreiden.
„Dat is een van de voorwaarden om
rendabel te blijven", verduidelijkt de
heer Baars.
„Geen mens neemt meer genoegen
met een ijsbeer achter tralies. Van
daar de drang tot vernieuwing bij de
directies. We zitten in een overgangs
fase naar nieuwe vormen".
Ouwehand zou een zodanige tuin wil
len maken, dat mens en dier zich vol
ledig midden in de natuur wanen.
Daarvoor heeft het bedrijf honderd
hectare grond nodig en die kan het in
Rhenen niet krijgen. Voor één dier
soort zal dezelfde hoeveelheid ruimte
nodig zijn als waarop er nu zes zitten.
De heer Baars: „Daarom zijn wij in
Nederland op zoek naar een terrein
dat aan alle voorwaarden voldoet, bij
voorbeeld op de Noord-Veluwe. Omdat
je een tuin niet kunt inpakken en
Zes giraffen zijn samen een ton
waard. Vijftien runderen hebben
45.000 gulden gekost. Eén Orang-
Oetang tienduizend gulden. (En
toch zijn er massa's mensen die
t het ondanks vriendelijke verzoe-
j ken niet kunnen laten de dieren
allerlei dingen te geven die zij
I niet mogen hebben).
Het aantal geboorten en de le-
j venskansen van de dieren in de
J tuinen zijn gestegen, dank zij de
t grotere kennis van hun gewoon
ten, de invloed van hormonen en
vitamines, verwarming en beter
I ingerichte geboortekamers.
Gelukkig maar, want de invoer
1 van dieren is door allerlei bepa-
2 lingen bijna niet meer mogelijk.
In Artis vormen de aankoop-
2 bedragen maar een fractie van
de totale uitgaven. Het fokken ge-
beurt daar niet uit financiële
overwegingen, maar om het be-
houd van diersoorten.
meenemen, zal Rhenen wel blijven,
waarschijnlijk in een andere vorm".
De twintig hectare die Ouwehand er
bij wil hebben, wil de tegenwoordige
eigenaresse, de Stichting Utrechts
Landschap, niet verkopen- red.).
In zijn zeer bejaarde kantoor maakt
Artis-directeur dr. E. F. Jacobi duide
lijk dat de directeuren van andere tui
nen „beste collega's" zijn. Het zijn ge
drevenen, maar hun financiën zijn voor
hen levenskwesties.
Met een nadrukkelijke klap op zijn
bureau: „Wij streven met onze cultu
rele dierentuin een ander doel na. Bij
ons gaan de dieren voor. Daarna ko
men in deze volgorde: de voorlichting
aan onze klanten, wijzelf en tenslotte
het geld. Geld voorop stellen is een
principiële fout".
Artis is sinds 1960 een gemeentelijke
instelling met een subsidie van Amster
dam, die is aangepast aan het exploi
tatietekort. Dit jaar zal dat rond twee
miljoen gulden zijn.
Het financiële credo zoals dr. Jacobi
dat belijdt: „Wij handhaven ons door
het toepassen van de juiste soort zui
nigheid, het niet uitgeven van geld aan
onbelangrijke dingen en het zo hoog
mogelijk opvoeren van eigen inkom
sten".
Toch heeft ook Artis financiële zor
gen, bijvoorbeeld als de gemeente niet
zoveel kan geven als eigenlijk nodig is.
Door de precaire financiële situatie van
de hoofdstad wordt het ook steeds
moeilijker. Amsterdam meent dat het
een taak van het Rijk is, het probleem
van de stad over te nemen.
Er is maar één Artis, van grote be
tekenis voor de wetenschap, en door
zijn collectie dieren bijna een museum.
Dr. Jacobi koestert twee idealen:
„Dat de financiële regelingen voor
nieuwbouw spoedig zo zullen zijn, dat
wij ons toekomstplan voor vijftien ja
ren kunnen gaan uitvoeren. Bij gelijk
blijvende bouwkosten zou het gaan om
twintig miljoen. De mensen moeten
niet denken dat wij nu in gevaar zijn.
Het gaat om de toekomst".
„Dat met onze medewerking ergens
in het centrum van het land een na
tionaal wildpark tot stand kan komen.
Dat moet de dierentuin van de toe
komst zijn, als een educatief centrum
voor het onderwijs en voor volwasse
nen, maar tegelijk recreatie biedend
aan een miljoenenbezoek".
In Rotterdam zegt directeur mr.
Bloemers: „Blijdorp kost tienduizend
gulden per dag. Logisch dat er geen
geld overblijft voor onderhoud en nieuw
bouw. Als we geen subsidie kregen,
zouden we 800.000 bezoekers per jaar
meer moeten hebben. Dat kan natuur
lijk niet, al was het alleen maar van
wege gebrek aan parkeerruimte. Niet
kunnen parkeren staat gelijk aan weg
blijven. We voelen dat als een strop
om onze hals".
Blijdorp had een vernieuwingsplan
opgesteld dat drie miljoen zou moeten
kosten. De leiding wilde het financie
ren door het jaarlijks reserveren van
250.000 gulden. Het werd prompt ach
terhaald door gestegen bouwprijzen en
de onmogelijkheid om te financieren.
Toch zal er wat moeten gebeuren,
omdat de bezoekers de dieren steeds
ruimer en esthetisch verantwoord ge
huisvest willen zien.
De heer Oosting in Emmen: „Er zal
hulp moeten komen van rijk, provin
cie of gemeente. Komt die niet, dan
zie ik geen uitweg meer, of we moe
ten er een vermaakscentrum van ma
ken".
Het gemeentebestuur heeft laten we
ten dat het het aandelenpakket gelij
kelijk verdeeld over de heer Oosting en
diens zuster wil overnemen. Drie ok
tober moeten de twee aandeelhouders
en hun president-commissaris mr. H.
van Riel besluiten.
Wat er daarna moet gebeuren, weet
de heer Oosting niet. Binnen de fami
lie is geen capabele opvolger beschik
baar. Een andere gegadigde is Van den
Brinks Dierenhandel in Soest.
Ook Klants' Dierentuin in het Lim
burgse Valkenburg zit op de wip. Een
dreigende huurverhoging en dalende
bezoekcijfers doen de directie overwegen
te sluiten. e
Dat zijn er twee van de negen.
Dieren kijken.
Het blijft een
puur menselijke
en heerlijke
besteding van
de vrijê tijd. Het
langs een hokje
lopen is goeddeels
verdwenen. De
nieuwere
manieren van
huisvesten zijn
voor kinderen
vooral bijna echt.
Toch is het
jammer genoeg
stiller aan het
rvorden in onze
dierentuinen.
Zijn de kaartjes
te prijzig in
deze tijd? Of
moeten de
dierentuinen zich
(toch) in een
ander jasje
gaan steken?
De bezoekcijfers over de augustui-
maand van de laatste vijf jaren spre
ken boekdelen:
Augustus 1965: 132.000
1966: 106.000
1967: 89.000
1968: 83.000
1969: 72.000
Directeur dr. Jacobi over de laatste
augustusmaand: „Belachelijk, dit is een
cijfer voor de meimaand".
Augustus 1965: 160.000
1966: 153.000
1967: 92.000
1968: 93.000
1969: 66.000
Directeur mr. Bloemers: „Dat afhak
ken van een stuk hoogseizoen kost ons
70.000 tot 80.000 bezoekers. Tot en met
augustus liggen we dit jaar al 100.000
bezoekers achter. Dat kost ons twee ton
aan inkomen. We hebben alle reden om
aan te nemen dat we volgend jaar
augustus weer. 90.000 bezoekers halen.
Dit jaar hebben de hitte en opgebroken
wegen ons parten gespeeld".
Augustus 1965: 138.000
1966: 101.000
1967: 80.000
1968: 73.000
1969: 55.000
Directeur Baars: „Wat Nederland
heeft gedaan met de schoolvakanties is
geen spreiding maar verschuiving. Half
augustus staat het personeel soms met
de handen in de zakken. Tijd voor
schoolreisjes is er te weinig. Alles moet
nu in veel kleiner tijdsbestek gebeuren",
Augustus 1966: 42.163
1967: 32.659
1968: 34.216
1969: 35.061
Directeur Oosting: „Wij waren het
eerste jaar van de vervroegde vakanties
bijna tienduizend bezoekers kwijt. Je
kunt ook niet de tarieven blijven verho
gen. Als een vader en moeder met drie
kinderen naar een dierentuin gaan, zijn
zij twaalf gulden entree kwijt. Met een
ditje en een datje en het vervoer erbij
komt zo'n dagje dieren kijken op 20 tot
25 gulden".
De reis met de Apollo-11 naar de maan was niet he.
einde maar slechts een begin. Deze mededeling vat
president Nixon aan de Algemene Vergadering van d<
Uno was de afgelopen week het duidelijke teken, dat d<
Amerikaanse regering het doorvorsen van ons zonne
stelsel met ruimteschepen waaronder ook bemande
in de komende tientallen jaren met kracht wil voortzet
ten. Dat zal echter niet gebeuren in het razende tempi
van de laatste acht of tien jaren, dat vereist was vooi
het bereiken van het grote politieke en industriële doel
dat wijlen president Kennedy had gesteld; volbrengin
van de eerste expeditie van mensen naar de maan voc
het einde van het lopende decennium.
Het nieuwe grote reisdoel is de planeet Mars, die in haar
kringloop om de zon, buiten de kringloop van onze
eigen aarde om, de aarde soms nadert tot op betrekkelijk
korte afstand. Betrekkelijk kort, want de eerste keer wan
neer dat weer het geval is, in augustus 1971, zal die af
stand altijd nog ruim 25 miljoen kilometer zijn. De aarde
en Mars naderen elkaar daarna opnieuw vrij dicht in ok
tober 1973 en in juli 1986.
IVu zeer grote haast niet langer is
1 geboden na het winnen door de
Verenigde Staten van de „wedloop
naar de maan" zal een reis van as
tronauten naar Mars op zijn vroegst in
1986 worden ondernomen. In een van
de aanbevelingen, die zijn vermeld in 'n
rapport van een adviescommissie aan
president Nixon, is dat jaartal dan ook
genoemd.
De adviescommissie laat Nixon de
keuze uit drie mogelijkheden:
een begin naar Mars in het begin
van het komende decennium (1970-
1980);
een reis naar Mars in 1986;
een reis naar Mars na 1990.
'l/'ooruitlopend op zo'n expeditie van
mensen naar Mars, zal de Ameri
kaanse rijksdienst voor luchtvaart en
ruimtevaart (NASA) het onderzoek van
Mars met onbemande ruimtesondes in
de komende jaren voortzetten. Zo voor
ziet het project-Viking van NASA in
het laten landen van capsules vol in
strumenten op Mars in 1973 of later.
Enkele jaren daarvoor 1 hoopt NASA
ruimtesondes in kringlopen om Mars
te brengen, die de gehele oppervlakte
van Mars moeten fotograferen en
stromen wetenschappelijke gegevens
over Mars naar de aarde moeten sei
nen.
Terwijl in de komende tien of vijf
tien jaren zoveel mogelijk gegevens
over Mars zullen worden vergaard,
gaan de Amerikanen "ook werken aan
een „springplank" voor de eerste expe
ditie van astronauten naar Mars. Dat
wordt waarschijnlijk een springplank,
die een kringloop om de aarde be
schrijft een groot bemand ruimte
station dus.
Die springplank naar Mars moet zo
groot zijn, dat hij een bemanning van
vijftig tot honderd man kan herbergen.
Dat grote ruimtestation zal in de loop
van enkele jaren uit onderdelen wor
den samengesteld, die afzonderlijk in
een baan om de aarde moeten worden
gebracht.
Het is duidelijk, dat dan een geregeld
verkeer tussen het ruimtestation en de
aarde mogelijk moet zijn. Bovendien
zullen die veerdiensten niet al te kost
baar mogen zijn. De vele miljoenen
kostende grote lanceerraketten van
thans, die maar eenmaal bruikbaar
zijn, moeten dan plaats maken voor
vaker bruikbare vervoermiddelen.
"IV" AS A mikt op een „ruimteveer-
boot", die het midden zal houden
tussen de tegenwoordige, nog vrij pri
mitieve ruimtescheepjes en een groot
vliegtuig. De raketten, die zo'n veer
boot moeten lanceren, hopen de Ame
rikanen in de toekomst zo te kunnen
construeren, dat zij, na dienst te heb-
De Amerikaanse springplank
voor een reis van astronauten
zal er misschien zo uitzien. Het gro
te ruimtestation beschrijft een
kringloop om de aarde. Zeer grote
panelen zonnecellen zorgen voor de
voorziening met elektrische ener
gie. Een ruimteveerboot (links on
der) st.aat op het punt mensen af te
zetten op het ruimtestation. Een
tweede ruimteveerboot is aan het
ruimtestation gekoppeld.
ben gedaan in de wereldruimte, intact
naar de akrde kunnen terugkeren en
weer voor een volgende lancering ge
reed kunnen worden gemaakt.
UNIVERSITY PARK, Pennsylva
nia Bij een grondig onderzoek van
de niet gepubliceerde manuscripten
van Ernest Hemingway het eerste
sinds de dood van de Nobelprijswin
naar zyn een ««bekende roman en
verscheidene novellen gevonden.
In totaal hebben de 22,5 kg manu
scripten, die eigendom zijn van de we
duwe van de schrijver, Mary Welsh,
vier romans, 19 novelles, 11 andere ge
schriften en talrijke gedichten, aante
keningen en brieven opgeleverd.
Er is nog geen beslissing genomen
of een deel van de manuscripten gepu
bliceerd zal worden.
Paus Paulus heeft maandag de Ne
derlandse kardinaal J. Willebrands,
die voorzitter is van het Vaticaanse
secretariaat voor de eenheid der Chris
tenen, benoemd tot lid van de pauselij
ke commissie voor de herziening van
het Wetboek van de R.K. Kerk.