In bet zicht van de bevrijding
Wrede beulshand sloeg
- 25 jaar geleden -
de Puttense bevolking
D
éuL.
ZIEZO
De aanslag zelf blijft 'n groot geheim
i
Eens voetbalde Ajax
voor Puttens jeugd
Gouden draad door bet
zwart van de rouw
Ll Jb
Vervolg twee pagina's verder
zaterdag
27 sept.
1969
Met teugen bij tijd en
wijle haast gulzig en overmatig geno
ten wij in het dorp Putten van de goede
berichten van Radio Oranje. We hadden
de frontlijn zó naar ons toe willen trek
ken. Op vijftig kilometer afstand bulder
de het gesphut aan de Rijnoevers. Het
klonk ons als muziek in de oren als
een ouverture van de bevrijding.
In die stemming leefde Putten tot de
zondagmorgen van 1 oktober 1944
„misschien wel de laatste zondag in be
zet gebied'*... En daarom konden zo velen
het uur van de bevrijding nauwelijks meer
rustig afwachten. De illegaliteit waagde
zich in een open vuurgevecht met de SS.
de vlag ging in top. oranje stak af dp jas
en bloes en luider dan ooit klonk de stem
van Johan Fabricius uit Londen: „Hier is
radio-Oranje de stem van Vrij Neder
land. Het schijnt dat de Duitsers het tempo
van de strijd niet kunnen volhouden. In de
Betuwe breidt de gevechtszone zich uit.
Bij Eist is de Duitse tegenstand veel zwak
ker geworden..."
We leken doof voor een of ander wat
minder optimistisch bericht en toen Fabri
cius de uitzending besloot met... „want de
vrijheid wordt nu eenmaal niet geschon
ken: ze wordt steeds weer veroverd in har
de strijd en met bloed en tranenhoor
den wij zijn stem nauwelijks meer. De
knop werd omgedraaid om het goede
nieuws de anderen door te vertellen. Het
was zo moeilijk niets te doen.
Eind september 1944 de Nederlandse vlag had al op de toren
spits gestaan en toch zou het nog zeven maanden duren voordat
de Veluwe bevrijd zou worden. Die zeven maanden zijn voor het
dorp Putten de verschrikkelijkste geworden uit de tweede we
reldoorlog. Putten zou, na Oradour in Frankrijk en Lidice in
Tsjecho-Slowakije, het derde dorp In Europa worden, waar de
Duitse bezetters hun wraaklust op een hele dorpsbevolking zou
den botvieren.
Eind september kon nog niemand dat vermoeden, maar toen in
de nacht van 30 september op 1 oktober, enkele kilometers bui
ten het dorp, een Duitse auto door verzetsmensen werd over
vallen, was het drama in enkele uren voltrokken. Van de onge
veer zeshonderd Puttcnaren, die de Duitsers bij wijze van re
presaille naar concentratiekampen deporteerden, keerden er na
zeven maanden 29 in hun dorp terug.
De volgende week, woensdag 1 oktober, ls het 25 Jaar geleden
dat de grootste razzia in de oorlogsgeschiedenis van Nederland
op de Veluwe plaats vond. honderden met tanks gewapende mi
litairen zich op een weerloze bevolking stortten en in dronke-
mansjool honderd huizen in brand staken. Daarmee namen zij
alvast een voorschot op het zwaarste vonnis dat ooit met Ora
dour en Lidice over een kleine dorpsgemeenschap werd uitge
sproken. De executie werd in termijnen voltrokken in vele
Duitse concentratiekampen.
Een onzer redacteuren heeft het Puttense drama van zeer nabij
meegemaakt. In bijgaand artikel geeft hij een overzicht van het
verloop der gebeurtenissen in de dagen op de grens van een
bijna herwonnen vrijheid met een schijnbaar stuiptrekkende
vijand en de diepe, maandenlange nacht van onderdrukking.
mr wérd iets gedaan. Bij de Ol-
denallerbrug, enkele kilometers buiten Put
ten in de richting Nijkerk, doken mannen
op uit de berm van een vrijwel verlaten
straatweg. Een Engelse vlieger, boven de
Veluwe neergeschoten, maar in veilige
handen gevallen, wachtte in ongeduld op
het sein. In één lange ratel schoot hij zijn
machinegeweer leeg toen twee kleine licht
jes van een auto om de bocht bij de brug
zichtbaar werden. Na een kort vuurge
vecht heerste een doodse stilte. Het werk
jcheen gedaan te zijn. Terwijl alleen nog
maar het strijdgewoel bij Arnhem heel in
de verte hoorbaar was. kroop uit de door
zeefde Duitse auto een officier naar de
bermkant. Hij had de aanslag overleefd
en zou de eerste zijn die alarm zou slaan.
Het alarm, dat de Duitse legerleiding
heeft doen knarsetanden.
Het bericht van de aanslag was spoedig
bij de Duitse leger-autoriteiten bekend. De
stukgeschoten auto lag nog bij de Oldcn-
allerbrug toen de eerste vergeldingstroepen
de grenzen van de gemeente Putten begon
nen af te zetten en een drijfjacht begon
nen naar de kom van het dorp, waar juist
de klokken de zondagmorgendienst van de
Hervormde kerk inluidden.
Verschillende ooggetuigen heb
ben verklaard dat de Duitsers die eerste
uren van de razzia woedend zijn geweest
sommigen waren buiten zichzelf en
schoten op alles wat maar bewoog.
De maat moet vol geweest zijn. Putten
was reeds verschillende malen het centrum
geweest van gevechten tussen de bevolking
en NSB-ers, tussen illegale groepen en
Duitse militairen en bij talloze gelegenhe
den hadden Puttenaren duidelijk blijk ge
geven van hun gezindheid.
De aanslag bij de Oldenallerbrug deed
de emmer overlopen. Generaal Von Wü-
lisch, de wrede rechterhand van dé Wehr-
machtsbefehlshaber, generaal Christiansen,
eiste bloed en vuur: ..Das ganze Nest soil
ausgerottet werden.."
De man die zoals hij later voor een
Nederlandse rechtbank verklaarde „de
vuile was" moest doen, was Fritz Wilhelm
Hermann Fullriede, een welgestelde liere-
boer uit Zuid-West-Afrika, die het in de
legers van generaal Rommel tot Oberst
wist te brengen, maar na de nederlaag van
de Duitse troepen in Noord-Afrika naar
Nederland werd gedirigeerd. Wat hij later
voor zijn rechters „de vuile was" noem
de, was voor deze geüniformeerde agrariër
op 1 oktober niettemin kennelijk een rou
tine-karwei. Doldriest ging hij het dorp
rond, liet pamfletten ophangen en stuur
de zijn troenen uit voor het bij elkaar
drijven van de argeloze bevolking.
Velen in Putten staan de pamfletten
waarop het vonnis van Putten te lezen
stond, nog duidelijk voor de geest: Het
dorp zou plat gebrand worden, vrouwen,
kinderen en grijsaards moesten het dorp
verlaten, terwijl de mannen en jongens
zouden worden weggevoerd.
Met de letterlijke tekst nog in zijn hoofd
heeft Fullriede zich na de bevrijding, toen
hij voor het Bijzonder Gerechtshof in Arn
hem stond, verdedigd: Mijnheer de presi
dent, ik had het hele dorp moeten uit
roeien en kijkt u nu eens hoe ik het be
vel gesaboteerd heb... maar honderd hui
zen en zeshonderd mannen..."
Fullriede kreeg enkele jaren gevangenis
straf met aftrek van voorarrest en kon vrij
wel direct na de zitting terugkeren naar
Zuid-Afrika. waar hij zich verder in ra
cisme kon uitleven.
Na de bevrijding was wekenlang dit het
beeld op vele pagina's van het plaatse
lijk blad.
fe eerste slachtoffers van Putten
vielen al heel vroeg in de morgen. De be
ruchte tankdivisie, die de naam van Goe-
ring droeg, had toen de zondagmorgen
daagde, reeds het dorp omsingeld en zes
mannen en een jong meisje op de vlucht
neergeschoten. Toch leek de represaille
aanvankelijk geen grote vormen aan te ne
men. De Duitsers voerden hun plan omzich
tig uit en met grote list. Honderd Putte
naren werden zelfs met zachte hand ge
maand naar de kerk te gaan. Op vele
SiSatt.
Hsïxürjk van Va rts 3-, >,i«, >i Aprii 1309
f'.gchitv--:! met Aartje Bak«->', éê'a 'Smd. Uoótv.-.wor
i i,yt i f i, OveriïJ'. n sr> NvwinX-r f944L w lord.
HiiKOTiK Bas:K£»> jaar, gvb> 30 Ja». xgntf P..
iK'iMiwxJ Jann.» H. GcartHeJV-twsc'kifidt-rrn. i.md-
houwerIte ÜverleiJMi Dec. r$44«<-l*4cwad.
Jan' V,akkip 4'i gvh. ,12 ja.aoari rgyj ra P, gr-
buwd Hier Uvsriie BrinL' .Sandboewsr
bakkarsJsnct h<Hoe( I a'-- Ovvrfeben 35 Deet-juber
bakkskv
1'bi» vwywAmj»
v.is ij® ,K«.CK. «sHsw
Rft.NOKür Bakkes, :<t KV
P„ ï'tipxiuiwri, taridbouv
bdesi ra Óevémirer J94«.
v,h
'V B.v'
<94-
Gtjwur Kuit, 49
gHttiwd !B«t Hein!
wt-r; Hosrf I Bi Ot
«etsen. Vader vaa;
:sb fatb i9aêteP..e
G«cix bixkht van
-aar, j-rc-b, 45 Atigustus 1895 P.,
i. BskW, twaa kioderet), taodbvu-
srfa óf a 13 M.>ii'! 1945 te Berge'-
V/aureR Kun. >8 jaar,. gehore»
3gefc»«-d>Ja»sdbo«%e«r; Hoef l B:,
ïverHjder,.
Whu-m Bakker* :w. tjeb. 13 t.ve, i%3 tc P,
gt-h-a'-vd iMot Wtilrtr.pii- fjwitbettswb «vc hiadr.ccu;
Hodtajuwcr; Hei! C B>\ Chvrkdeb 13 Dec.
1944 re Hviït>«rg,
Aart Bakk«r, 47 pat geb, 4 Aug; «nw-
Jaiwd, e.tttrtuadetaar; .Hoef l 94, Verma«e«fel^'k, oyer
(ede» 1 januari 1943 r, Hamburg?NuHenganune.
Aa.it ÖAKKka, 30 jaar, jfcb. September ï<i05 fe p..
on^hxtwd, koidbvumcr:'Hvvf 1 94. Vcruwettólitk-
1 ivcritiijeii ai ffovetnbet 1943 te LaJeHwub
ib tc p.,
m Hecctub.
ft; Huat'i Hcü G
te Hatubitïa. Zwit). va»
Pijs' BftKfftR. 4? jaar.
Otioi
Heef I
plaatsen in de onmiddellijke omgeving van
de dorpskom was nauwelijks sprake van
paniek. Er waren mensen die zich voor
de Duitsers verborgen hadden gehouden en
die nu op weg gingen naar de kerk om
zich te melden. Het zou, zo vertelden ver
schillende Duitse soldaten, een kwestie
worden van legitimatie. Er was een aan
slag gepleegd werd gezegd en vele Putte
naren hadden de indruk dat de namen van
de aanslagers bekend waren en dat het
dorp werd „uitgekamd". Aangekondigd
werd dat naderhand huiszoekingen zouden
worden verricht en toen later bekend werd
gemaakt dat er huizen in brand werden
gestoken, meldden zich nog verschillende
Putteparen.
Vertoonde de - razzia op vele plaatsen
rond de dorpskern een betrekkelijk rustig
beeld, in de buitenbuurten leek het meer
op een drijfjacht. De hele zondag kwamen
groepjes Puttenaren naar het centrum, waar
de mannen op het marktplein werden op
gesteld de vrouwen in de grote kerk wer
den verzameld.
Het was een onwezenlijk schouwspel. Tn
de kerk. waar de zondagmorgendienst juist
zou beginnen, werd door de predikant
en de ouderlingen beraadslaagd over de
geruchten dat er een razzia was. De man
nen in dè kerk werd geadviseerd toch
maar liever het kerkgebouw te verla
ten en terwijl dat gebeurde, stroomde het
marktplein vol met mannen die zich kwa
men melden...
Toen de razzia zondag vrijwel
voltooid scheen, werden in de kerk, die in
middels onder bewaking wa^. gesteld en op
't marktplein, waar honderden mannen en
jongens opgesteld stonden, boodschappen
voorgelezen. Nederlandse SS-ers vertaalden
de tekst. Er werd medegedeeld dat er een
aanslag was gepleegd en dat iedereen die
namen wist of aanwijzingen kon geven,
zich moest melden.
Er heerste een doodse stilte op het gro
te plein. Vrouwen en kinderen in de kerk
verdrongen zich voor de hoge ramen en
waren getuige van de eerste akte van een
verschrikkelijk drama.
Iedereen zweeg het was een zwijgen
uit onwetendheid over de verzetsactie en
tevens over de ernst van de inhoud der
pamfletten.
Wist niemand iets? Naast ons stond een
der daders aan de overval. Pas na de oor
log werd zijn naam genoemd als een van
de groep die bij de Oldenallerbrug de
Duitse auto had overvallen. Het was een
jongeman nog. een ambtenaar, die moge
lijk gedacht heeft dat hij. juist door zich
te melden, de schijn zou vermijden dat hij
aan de overval had deelgenomen. Zonder
dat iemand het wist ook de Duitsers
niet ging een der overvallers mee naar
Duitsland. Hij stierf in een kamp.
De nacht van zondag op maandag
brachten de gevangen mannen en jongens
door in een school, grenzend aan het
marktplein, en in de kerk die tegen de
avond door de vrouwen moest worden
ontruimd. Die nacht leefden vele ouderen
tussen hoop en vrees: vele jongeren hadden
er nog wel plezier in. niet vermoedend wat
de volgende morgen zou brengen. Zij dach
ten eerder aan een bevrijding dan aan ge
vangenschap laat staan aan onmense
lijk lijden in de concentratiekampen van
Duitsland.
Maandag begon de wrede uittocht naar
het station zonder afscheid. De grote
tragedie had zich over Putten voltrokken.
Maar dat wisten we pas later.
De treinreis in goederenwagons naar het
kamp Amersfoort gaf wat ongerief. De
brand in ongeveer honderd huizen, bracht
Twee van de tientallen pagina's uit het
Gedenkboek voor .Putten met de foto's
van omgekomen mannen. Op de rechter pa
gina het ouderpaar Bakker dat in één slag
xes zoons en schoonzoons moest missen.
verbittering, maar toen de vrouwen en kin
deren van een korte evacuatie waren te
ruggekeerd in het dorp en zij wisten dat
de mannen niet verder weg waren dan
Amersfoort („nóg dichter bij de in aan
tocht zijnde geallieerden...") leefde de hoop
weer op. Tn het warme zonnetje achter de
barakken van Amersfoort hebben de mees
te Puttenaren nauwelijks zorg of kommer
gekend. Zij voelden zich geen gevangenen,
nauwelijks gijzelaars. Zij mochten hun ei
gen kleren behouden en niemand kende in
die eerste dagen in Amersfoort de beul en
massa-moordenaar Kotalla. We spraken
van een korte vakantie wel wat sober,
maar och... We luisterden naar het ge
schut aan de Veluwezomen en we hebben
tegen elkaar gezegd: „Dat kan nog twee
weken duren... hóóg-uit!"
D® twee weken gingen voorbij.
De Puttenaren gingen op transport in 'n lan
ge trein deels in derde klas, deels zelfs in
tweede klas coupés. Puttenaren onder el
kaar, sommigen wat angstig maar voor
het overgrote deel toch welgemoed. Slechts
langzaam trok de locomotief de lange,
zware vracht oostwaarts over de Veluwe-
heuvels. richtine Aneldnorn. In de trein
werden prognoses gemaakt.
7.w;irtkiikers geloofden dat we wel eens
naar de Duitse grens konden worden ge
bracht voor graafwerkzaamheden, maar de
meesten waren stellig van mening, dat de
Duitsers de trein niet verder zouden kun
nen brengen dan, wat toen genoemd werd
de „IJssellinie".
Slechts enkelen vreesden het ergste en
namen een groot risico. Zij prefereerden een
Door het zwart van de rouw, dat jarenlang nog het beeld
in Putten beheerst heeft, liep tóch een gouden draad.
Enkele maanden na de bevrijding las namelijk een Amster
damse huisvader in zijn krant over Putten. Het getal van de
overleden mannen sprak hem sterk aan, maar eigenlijk méér
nog de cijfers achter dat getal: die van de honderden wedu
wen en wezen.
Deze Amsterdammer, de heer J. M. Zijp, procuratiehou
der bij de N.V. Kas-Associatie, die in 1941 voor het laatst
zijn vakantie in Putten had doorgebracht de volgende
vakantie zat hij in een Duitse cel was van het ogenblik
af dat hij de krant terzijde schoof, gevangen door één vraag:
„Wat moet er van die honderden kinderen zonder vader
worden
Samen met acht collega's, die elk f 12,50
stortten, richtte hij op 21 november 1945 de
Stichting Puttens Jeugd op. Zijn initiatief
veroorzaakte een lawine van goede gaven.
Met zijn collega's ging de heer Zijp het land
door. Op bevrijdingsfeesten, tentoonstellin
gen, bruiloften, partijen en herdenkingssa
menkomsten werd soms maar heel even het
woord Putten genoemd om de lawine verder
te laten rollen. Ajax voetbalde voor Putten,
dr. Euwe schaakte, duizenden kwamen bin
nen. Dat was in een tijd dat er nog geen
televisie was die allerlei balletjes aan het
rollen kan brengen.
Maar het ging geweldig. Bijvoorbeeld: de
Nederlandse veilingen, die weer be
gonnen te draaien, verkochten de eerste ap
pels voor Putten (per kistje voor f 4044,-),
arbeiders stonden een uur loon af en zo
kwam tenslotte in heel korte tijd een bedrag
bij elkaar van f 462.520,20.
In de statuten van de Stichting was een
kort, maar duidelijk plan omschrevende
wezen en halfwezen van Putten hulp bieden
bij studie en verdere ontwikkeling tot het
achttiende jaar.
Het stond er zo simpel, maar dank zij
Puttens Jeugd hebben honderden kinderen
uit het getroffen dorp een opleiding geno
ten, waarop zij onder andere omstandighe
den nooit hadden kunnen rekenen. Tiental
len mensen onder aanvoering van de heer
Zijp zijn in samenwerking met de wedu
wen of de voogden twintig jaar bezig ge
weest met de begeleiding van de wezen en
halfwezen. Jaarlijks werden tienduizenden
guldens besteed voor studie van vele jongens
en meisjes aan allerlei scholen en instellin
gen. Men had het uitgerekend: als het jong
ste kind van Putten zijn weg in de maat
schappij gevonden heeft, mag móét
het geld op zijn.
Dezer dagen was het op. Het laatste be
drag werd gestort voor de laatste
termijn van de onderwijzersstudie van Jan
van Gens. Gerrit van de Brink, de jongste
Puttenaar die zijn vader verloor, werd op
6 juni 1945 geboren. Ook hij vond zijn weg.
En zo zijn er in Nederland honderden kin
deren predikanten, onderwijzers, lera
ren, een dierenarts, economen en anderen
die een eenvoudiger opleiding kregen die
hun leven lang het initiatief van de Am
sterdammer Zijp, die plotseling op een
avond bij zijn krantje een geweldige inval
kreeg, niet zullen vergeten.
Het werk van de Stichting Puttens Jeugd
werd op 1 januari 1965 officieel beëindigd.
De Stichting '40-45 heeft het nog enkele
jaren voortgezet tot dezer dagen dus ook
het laatste geld is gebruikt.
is iets ongelooflijks voor Putten ge
daan een prachtig werk dat nooit
in de publieke belangstelling heeft gestaan
omdat de heer Zijp en zijn medewerkers
zich hadden voorgenomen het in stilte te
doen.
Dat is gebeurd, maar vandaag toch graag
even akte
9*
E'
U"et hoe en waarom van de aanslag op
de Duitse auto, die voor de bezettings
troepen aanleiding was tot de massale de
portatie van Puttenaren, blijft in nevelen
gehuld. Wat zijn de motieven geweest van
ongeveer tien mannen die in de nacht van
30 september op 1 oktober hun vuur richt
ten op de Duitse wagen? Niemand weet 't
velen hebben vermoedens. Er zijn scher
pe beschuldigingen uitgesproken aan het
adres van do leider van de ploeg, die met
name bekend is, omdat over hem in de
plaatselijke pers een discussie is gevoerd.
Maar er is nooit op gereageerd. Bij het
Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie
vertelde prof. L. de Jong ons, dat er inder
tijd een proces-verbaal is gemaakt van de
aanslag. Dat document is bij het Instituut
onder servituut gedeponeerd. Pas over vele
jaren er wordt gesproken van na 1985
bestaat de mogelijkheid dat de aanslag bij
Putten zal worden gereconstrueerd. Er zou
den teveel gevoeligheden zijn.
Omdat na de oorlog talloze andere ver
zetsacties wèl zijn gereconstrueerd en in de
openbaarheid gebracht ook die acties, die
mislukten en/of ernstige represailles ten
gevolge hadden zijn enige tijd na de be
vrijding in Putten pogingen in het werk ge
steld om de geheimzinnige sluier rondom de
verzetsdaad weg te nemen. Die pogingen
faalden. Ook plannen van een aantal ver
zetsmensen uit de onmiddellijke omgeving
van de daders om klaarheid te brengen ten
aanzien van de aanleiding, de organisatie
en de motieven van de aanslag zijn op niets
uitgelopen. Men stuitte op een ondoordring
bare muur van stilzwijgen op een plechti
ge belofte die de daders van de aanslag el
kaar gedaan hebben.
IJoewel meermalen is gesuggereerd dat de
aanslag een, voor de geallieerden en de
bevrijding van ons land belangrijke daad
was, is nooit bekend geworden wat het za
kelijk rendement van deze verzetsdaad is
geweest zo men althans kan spreken van
het rendement van een actie, die aan hon
derden onschuldigen het leven heeft gekost.
Is het waar, dat uit de Duitse auto nader
hand documenten zijn gehaald, die aanwij
zingen zouden kunnen geven voor een nieuw
soort munitie ^at hij de Duitsers in gebruik
was?
Het lijkt niet aannemelijk. Verschillende
personen uit de voormalige verzetsbeweging
op de Veluwe, die in nauw contact stonden
niet de daders van de Puttense aanslag, zijn
van mening dat de aanslag bij de Olden
allerbrug „volkomen lukraak" is gebeurd.
Zouden er wérkelijk belangrijke documen
ten voor de geallieerden zijn gevonden,
dan is er geen enkele reden om nu nog
na vijfentwintig jaar langer over de
achtergronden van de aanslag te zwjjgen.
|7en tipje van de sluier werd kort na de be
vrijding opgelicht toen er in het plaat
selijk blad van Putten een heftige polemiek
ontstond over het optreden van de politie
tijdens de razzia. De toenmalige groepscom
mandant van de marechaussee in Putten
verweerde zich in die pennestrijd tegen
aanvallen en aanklachten van een aantal
ingezetenen van het dorp, waarbij o.m. ook
de aanslag ter sprake kwam.
De leider van de verzetsgroep bij de Ol
denallerbrug werd bij name genoemd. De
groepscommandant beschreef hem als „een
zeer groot fantast, een man die min of meer
geestelijk ontspoord was en zich ondei dok
tersbehandeling had moeten stellen..."
Deze man. de commandant van degenen
die do aanslag pleegden, zou door de bona
fide illegaliteit aan de groepscommandant
zijn voorgesteld als de nieuwe leider, maar
deze wilde hem als zodanig niet accepteren.
Volgens de marechaussee-commandant was
de aanslag bij de Oldenallerbrug uit ran
cune tegen hem juist op Puttens grondge
bied georganiseerd en bovendier zonder
voorkennis van de groepscommandant die
daarom verzoeht had.
Dat de aanslag tenslotte het gevolg was
van een zekere rivaliteit en animositeit
heeft men in Putten na de oorlog zwaar op
genomen. vooral toen ook bekend werd, dat
er van enige instructie van hogere instan
ties geen sprake was en de mannen in het
wilde weg naar de Oldenallerbrug waren ge
trokken „om eens wat te doen, voordat de
oorlog ten einde was..."
„Na de eerste schoten op de Duitse au
to", aldus de groepscommandant van de
marechaussee, „wachtten de verzetsmensen
op nadere bevelen, maar die kwamen niet,
omdat de leider van de daders op het
meest kritieke moment op de vlucht was
geslagen".
Dat verklaart ook waarom men na de
aanslag niet heeft getracht alle sporen van
de aanslag weg te nemen, zoals bij vele an
dere verzetsacties in Nederland is gebeurd.
verschillende scherpe aanklachten van
de zyde van de Puttense bevolking is
door de bewuste verzetsleider, noch door een
can zijn mannen, die deelnamen aan de
aanslag en wier namen later eveneens be
kend zijn geworden gereageerd.
Volgens ingewijden uit de vroegere illega
liteit, die in de onmiddellijke omgeving van
de daders hebben verkeerd en kort voor de
aanslag nog geadviseerd hebben het niet
te doen. zou de verzetsgroep, die uit onge
veer acht of negen man bestond onder
wie 'een Britse vlieger die de brengun
moest bedienen ook verliezen hebben ge
leden bij het vuurgevecht dat met de Duit
sers uit de auto ontstond na de eerste be
schieting. De wagen is echter blijven liggen
en de overlevende Duitsers ontsnapten. Een
van hen meldde zich gewond bij een boer en
gaf op de boerderij aan een passerende
groep S.S-ers het verslag van de aanslag,
waaro onmiddellijk bij het Duitse opperbe
vel alarm werd geslagen.
at was de aanleiding tot de aanslag? De
beweringen uit de kringen van de voor
malige illegaliteit lopen uiteen van „een dol
drieste interpretatie van een radio-bood-
schap van Radio-Oranje" tot een ..schrif
telijke instructie van de zijde der Binnen
landse Strijdkrachten of een bevel van En
gelse zijde om achter het front tot sabo
tagedaden over te gaan". De eerste bewe
ring ligt in de lijn van hen die de leider van
de overvallers kwalificeren als bovenge
noemd de groepscommandant van de ma
rechaussee heeft gedaan.
Toen wij een aantal jaren geleden prof.
L. de Jong vroegen naar het dossier Putten,
sprak de directeur van het Rijksinsti
tuut voor Oorlogsdocumentatie van „nogal
wat gevoeligheden". Het dossier blijft dicht.
In' Putten zelf heeft men zijn eigen me
ning over de „gevoeligheden". Die zouden
niet zozeer betrekking hebben op de Putte
naren zelf, noch op de bewuste verzets
groep. van wie er nog enkele in leven
zijn, maar degenen gelden, die een ver
zoek of bevel tot de aanslag hebben gege
ven.
Was er dan toch sprake van een instruc
tie?
Volang de dossiers gesloten blijven en de
aanslag van Putten een van de meest
De plaats van de aanslag: de Oldenaller
brug.
spectaculaire ondergrondse acties niet ge
reconstrueerd wordt, zullen het vragen blij
ven waarop vooralsnog geen duidelijk en
eerlijk antwoord gegeven kan worden.
De dader van de aanslag, op wie niet al
leen door Duitsers, maar ook door enkele
leden van de voormalige illegaliteit een felle
jacht is geweest met het doel hem te liqui
deren, is op het ogenblik werkzaam en
woonachtig in Assen. Hij weigerde ons elk
commentaar.
V
