Twijfels omtrent de waarde van
verschillende automobiel-tests
Dronkenschap en het rijbewijs
Nederlanders zweren nog bij:
Nieuwe modellenrage spreekt groot deel
van de automobilisten niet erg aan
KeverKadett,
Fiat 850, 2CV
en Simca 1000
nieuwtjes
Geen genade
Naar politiebureau
Duidelijke
noodzaak?
Niet meer olie
verversenmaar
Vervolg van voorpagina Ziezo
„TVTa het voetbal voor de televisie
1volksvermaak nummer 1 beschouw
ik de automobieltest voor de televisie
als een kostelijk volksvermaak, dat ge
rust op de tweede plaats mag worden ge
steld. 't Is nèt een stierengevecht, de man
wint altijd en nu hangt het er maar van
af hoé de stier er af komt. Na de uitzen
ding suddert het vermaak nog geruime
tijd door, op fabrieken, werkplaatsen en
kantoren: „Jonge, Jan, wat is die auto
van jou er gisteren slecht afgekomen...".
Er wordt geplaagd, ge-jend en niet zelden
gesard, want men wéét, dat het bezit van
een auto een „gevoelig" bezit is. Met het
verhaal van een „gekraakte" auto kan
men niet alleen de bezitter van het merk
op de tenen gaan staan, maar in sommi
ge gevallen ook op zijn ziel..."
Dat is de mening van een aantal men
sen uit de automobielwereld, die wij ge
vraagd hebben naar hun oordeel over de
waarde van autotetst. Die auto-tests,
soms road-tests of rijproeven genoemd, be
ginnen dat is ons uit een aantal vraag
gesprekken gebleken zo langzamerhand
steeds meer aan waardering te verliezen,
hoewel ze niettemin nog wel als een soort
„vermaak" worden beschouwd. Maar dat
ze nog op een of andere manier als een
maatstaf gelden bij de aankoop van een
auto, geloven velen al lang niet meer.
ITet autorijdend publiek vooral de wat
XA geroutineerde automobilist begint
als het ware door de tests héén te kijken,
proeft de subjectiviteit en vraagt zich ook
af met name ten aanzien van de televi
sietest welke waarde het „rauw-dauw"-
spelletje met auto's in allerlei proeven wel
heeft voor de gemiddelde automobilist, die
helemaal niet van plan is zijn wagen op
een afgezet stukje vliegveld binnenste
buiten te keren.
Trouwens, hij weet, dat dat al uiten
treuren gedaan is door de fabrikant. De
meeste, nieuw ontwikkelde automobielen
worden op zo'n degelijke manier aan de
tand gevoeld niet zelden in de woestijn
en in de poolstreken dat 't dwaasheid is
dat nog eens dunnetjes over te doen met
de bedoeling er nog wat gebreken uit te
peuteren.
„We zitten met onze tests wel aan het
plafond", is de mening van een bekende
automobieldeskundige in Nederland. Met
dat plafond bedoelt hij dat nu vrijwel alle
publicitietsmedia zich over de auto heb
ben ontfermd. De vakbladen zijn er mee
begonnen, de dagbladen volgden en in hun
kielzog stroomt rijp en groen mee: week
blaadjes, damesbladen en zelfs sexblaad-
jes...
De Importeurs van de automobielen, die
de auto's voor de tests ter beschikking
stellen, moet het zo langzamerhand grijs
en groen voor de ogen worden. Wie is de
échte deskundige, die in samenwerking
met technische mensen en met behulp van
technische' apparatuur, de auto onder han
den neemt en wie de man die zonder eni
ge technische kennis nauwelijks méér doet
dan de auto meenemen voor een blokje-
rond en dan zijn test schrijft?
Een importeur vertelde ons dat het een
merkwaardig doolhof wordt, waarbij de
importeur nauwelijks „nee" durft zeggen,
want zo vertelde hij ons „dan weet
ik niet wat me boven het hoofd hangt..."
IVog afgezien van het „nut" om norma
le gebruikswagens van een gerenom
meerd merk, die al jaren op de markt zijn
of misschien iets veranderd zijn, onder ex
treme omstandigheden te berijden, richt
de kritiek van verschillende automobiel
deskundigen zich vooral op de grote mate
van subjectiviteit in de diverse rij-proe-
ven.
Wat is mooi en wat niet? Wat ruim is
voor de een, is krap voor de ander. Wie
uit een Jaguar E-type overstapt in welke
andere auto dan ook, zal wel iets aan te
merken hebben op de acceleratietijden.
In de automobielwereld heeft men boven
dien heel sterk te maken met voorkeuren
voor Franse, Britse of Duitse merken, die
elk weer aparte karakteristieken tonen
ten aanzien van comfort, afwerking, maar
ook ten aanzien van zuiver technische za
ken als wegligging, stuur-eigenschappen,
vering, enz.
Hoe betrekkelijk de waarde van de auto
test door één persoon is, bewijsö wel het
feit dat een bepaaid automerk door twee
tetst door één persoon is, bewijst wel het
werd en door twee andere collega's hui
zenhoog werd opgehemeld. Het door de
testers gemeten benzineverbruik van de
auto (het gemiddelde van stad, topsnel
heid en kalm-aan) liep uiteen van even
meer dan 1 op 8 tot ruim 1 op 12...
T")e enigszins technisch geschoolde auto-
mobilist, of de man met veel rij-erva
ring weet heel goed, dat er geen slechte
auto's meer aan de markt komen; het
laat hem Siberisch of een auto in de vries-
kamer van de autotester twee of drie
maal moet zuchten voor de start; hij
laat zijn keuze niet bepalen door de uit
slag van een grote race. Hij kan de top-
snelheden en acceleratietijden uit het
boekje halen en hij weet, dat de afwijking
van de kilometerteller voor vrijwel elke
auto (ook die van hetzelfde merk) ver
schillend is. Hij kiest de auto die hém
past bij zijn portemonnee. De autotester
mag dan zeer uitdrukkelijk zeggen dat bv.
een notehouten dashboard lelijk is en
„uit de tijd" hij vergeet dat honderddui
zenden juist een auto wensen met hout in
plaats van met blik en plastic.
XJoe subjectief de mensen ook zijn van
hen die „voor ons" de auto aan de
tand voelen, vele, vooral eerste kopers,
schijnen toch nog wel onder de indruk
te raken van de autotest. Eén fabrikant
is zich daar terdege van bewust en geeft in
het boekje lagere topsnelheden op dan de
werkelijke topsnelheden. Komt die auto
dan in de test, dan geeft de uitslag met
een al een soort image van betrouwbaar
heid...
Welke wagens komen voor de test? De
ene auto komt lukraak uit de showroom
van een dealer, de ander is zorgvuldig
voorbereid. Geen van beide gevallen is
een waarborg voor de objectiviteit.
Aan de opjectiviteit mankeert het voor
al bij de autotest in Nederland. Er zijn
enkele uitzonderingen. Genoemd mag wor
den de autotest van de ANWB-Autokampi-
oen, die heel bescheiden „Rij-ervaringen"
worden genoemd, maar die behoren tot de
meest degelijke en objectieve proeven op
dit gebied. Hier beoordeelt niet één man
de auto maar is een heel team van ge
specialiseerde mensen bezig ervaringen te
verzamelen. Daarbij wordt de beste appara
tuur gebruikt.
Tn verschillende buitenlandse bladen doet
A men het vaak nog grondiger. Auto's
worden beproefd gedurende 30, 50 en soms
100.000 kilometer, waarbij niet één man de
wagen berijdt, maar verschillende cou
reurs van bestuursplaats wisselen. Dage
lijks worden de ervaringen bijgehouden,
het aantal reparaties, enz. Bovendien wor
den verschillende auto's van dezelfde klas
se tegelijkertijd bereden en de resultaten
vergeleken. Bij een dergelijke test wordt
vooral niet uit het oog verloren wat de
„consument" aan de wagen heeft. Hoe
een of andere wildebras de auto bekijkt
laten de testers koud.
Met Frankrijk Italië, en Duitsland waar
het resultaat van dergelijke, goed uitge
dachte proeven éan het publiek worden
voorgelegd, mogen wij ons in Nederland
op enkele uitzonderingen na niet ver
gelijken.
Over het algemeen heerst dan ook bij
deskundigen de mening, dat het niveau van
de proevep, nu ook vele niet deskundigen
zich op dé test geworpen hebben, aanmer
kelijk aan het dalen is. Hetgeen ook een
compliment kan betekenen voor de steeds
groter wordende schare van automobilisten
die er een eigen mening op na houdt en
zich niet laat beïnvloeden door autotests,
waarin bovendien maatstaven worden ge
hanteerd die maar zeer betrekkelijk zijn.
De nieuwe Peugeot tü4, die dezer do
pen is geïntroduceerd, neemt de open
plaats in tussen de 204 en de 404. Wat de
opzet aangaat is het nieuwe model een
krachtiger en grotere uitvoering van de
204, met het goed gevormde neusjes van
de grote 504.
De 1288 cc motor is een moderne licht
metalen constructie met bovenliggende
nokkenas. Het vermogen is 70 SAE/PK
bij 6100 toeren per minuut en de topsnel
heid 150 km/uur. Ook hier voorwielaan
drijving en een met de motor samenge-
bouwde versnellingsbak en differentieel.
Verdere details zijn onafhankelijk geveer
de wielen, een denkende" ventilator, be
krachtigde schijfremmen vóór, stabilisator
stangen vóór en achter. Van de verlen
ging van het koetswerk heeft hoofdzake
lijk de bagageruimte geprofiteerd. In
houd 382 liter. De wielbasis is met 259 cm
ongewijzigd, maar vergeleken met de 204
is de 304 vijftien cm uitgerekt. Hij meet
van bumper tot bumper 414 cm. Gewicht
915 kg.
De bestuurder van een auto, tegen wie
proces-verbaal wordt opgemaakt wegens
„rijden onder invloed", is verplicht op eer
ste vordering van de politie zijn rijbewijs
af te geven. Het ingevorderde rijbewijs
moet tegelijk met het proces-verbaal wor
den opgezonden naar de officier van Justi
tie. Deze is bevoegd het rijbewijs onder
zich te houden in de afwachting van de be-
rechtiging van de automoblist. (art. 27
Wegenverkeerswet).
Bij de parlementaire behandeling van de
WVW is van de zijde van de Tweede Kamer
bezwaar gemaakt tegen deze aan dq offi
cier van Justitie toegekende bevoegdheid.
Men vreesde, dat de rechtszekerheid in het
gedrang zou komen.
Maar de toenmalige minister van Water
staat achtte deze bevoegdheid onmisbaar
voor de verkeersveiligheid. Een volledige
rechtszekerheid voor de autobestuurder
veelal een grote onzekerheid voor het leven
van de overige weggebruikers betekenen.
Artikel 27 ziet op zeer ernstige gevallen,
BMW heeft een nieuw type uitgebracht,
een 2000 TI met een injectiesysteem. De
auto heet 2000 TI I. De tweede I is van
Injectie. Het vermogen van de motor
ging door het injectiesysteem tien pk. om
hoog, tot 130 DIN-pm. De topsnelheid steeg
met 5 km/u tot 185 km/u. De acceleratie-
tijd voor 0-100 km/u. werd met een halve
seconde bekort. Het brandstofgebruik daal
de circa vijf procent.
Volkswagen heeft zijn prijzen een beetje
verhoogd, op die van de VW 411 na. Alle
andere VW's gingen twintig tot zestig gul
den in prijs naar boven. Het gelijk blijven
van de prijs van de 411 betekent eigenlijk
een verlaging, want de auto werd voorzien
van het injectiesysteem dat als extra op
andere typen 520,80 gulden kost.
Holts Products heeft een nieuwe auto
gordel op de markt gebracht met een slui
ting van nylon. Dat klinkt wat griezelig,
maar de nylon sluiting bleek bij proeven
veertig procent meer weerstand te kunnen
bieden dan volgens de Britse voorschriften
is vereist. Ook in Amerika werd de gordel
goedgekeurd, net als in Nederland door het
RAI-TNO. Een bijzonderheid van de gordel
is de manier van ontsluiten. Door simpel
weg op een rode knop in de gesp te druk
ken, schiet de gordel los.
Lancia heeft de Fulvia Sedan wat ge
moderniseerd en voorzien van de motor van
de Fulvia GTE. Nu de sterkste motor van
de Fulvia-serie in het basismodel is ge
plaatst, is er nog maar één Fulvia Sedan
over.
waarbij de veiligheid in hoge mate is be
trokken, aldus de minister.
Door enige Kamerleden werd vervolgens
een amendement ingediend, dat door de
minister werd overgenomen. Door dit amen
dement werd artikel 27 aangevuld met een
bepaling, welke aan iedere belanghebbende
de bevoegdheid geeft bij de rechter een be
zwaarschrift in te dienen tegen de invorde
ring van het rijbewijs door de politie en on
der zich houden van het rijbewijs door de
officier van Justitie.
Van de beschikking van de rechter kan
zowel de belanghebbende als de officier
van Justitie in cassatie gaan bij de Hoge
Raad. De Hoge Raad waakt tegen misbruik
van art. 27 en houdt daarbij rekening van de
bedoeling van de wetgever, zoals deze bij de
parlementaire behandeling naar voren is ge
komen.
Zo kon een afwijzende beschikking van
de rechtbank te Breda geen genade vinden
in de ogen van de Hoge Raad, omdat de
rechtbank de teruggave van het rijbewijs
had geweigerd op de enkele grond, dat ern
stig rekening moest worden gehouden met
de mogelijkheid, dat de strafrechter de bij
komende straf van ontzegging van de rijbe
voegdheid zou opleggen.
De strafrechter kan deze bijkomende
straf immers ook opleggen in andere dan de
zeer ernstige gevallen, waarop de minister
heeft gedoeld. De beschikking van de recht
bank werd vernietigd en de zaak verwezen
naar het gerechtshof te 's Hertogenbosch.
Het Hof gelastte de teruggave van het rijbe
wijs, omdat het hier niet een zeer ernstig
geval betrof. De verdachte had „onder in
vloed" een lantaarnpaal in een dorp om
vergereden.
In het volgende geval reed een automobi
list op een kruispunt waar hij geen voor
rang gaf aan een van rechts komende auto,
ofschoon de bestuurder van die auto naar
zijn zeggen lichtsignalen had gegeven. Er
volgde een botsing.
De politie kwam er aan te pas en consta
teerde, dat de eerstgenoemde automobilist
onder drankinvloed verkeerde. De man werd
meegenomen naar het politiebureau en zijn
rijbewijs werd ingevorderd.
Om zijn rijbewijs terug te krijgen, diende
de automobilist een bezwaarschrift in bij de
rechtbank. Hij wees er op, dat hij zijn rijbe
wijs dringend nodig had voor de uitoefening
van zijn beroep. Maar de rechtbank vond de
ze omstandigheid niet van zodanig gewicht,
dat het belang der strafvordering hiervoor
zou moeten wijken.
De automobilist had na het ongeval op de
politie een zeer suffe indruk gemaakt Ook
was in zijn bloed een alcoholgehalte van 1,30
pro mille geconstateerd. De rechtbank kwam
tot de conclusie, dat de verkeersveiligheid
zó ernstig door de automobilist in gevaar
was gebracht, dat zijn rijbewijs terecht was
ingevorderd.
In cassatie verklaarde de automobilist
voor de Hoge Raad, dat hij vóórdien nimmer
bij een verkeersongeval betrokken was ge-
De Opel GT is nu ook op de markt in
een hardtop-uitvoering met afneembaar
dak. Het dakpaneel kan gemakkelijk wor
den verwijderd en in de achtersteven van
de wagen worden geborgen. Wanneer de
Opel „Aero GT" als open wagen wordt
gebruikt, bevordert de stevige rolbeugel,
reeds een integraal deel van de carrosse
rie van de standaard GT, de bescherming
van de inzittenden. De onder de rolbeu
gel gemonteerde achterruit kan elektrisch
worden geopend en gesloten.
De Opel ,Jiero GT" is voorzien van wie
len met speciale lichtmetalen velgen, ter
wijl de spoorbreedte werd vergroot.
weest. Hij had nu begrepen, dat hij reeds
door het gebruik van enige glazen bier al
thans de verdenking op zich kon laden van
rijden „onder invloed". Hij. had zich voorge
nomen zich geheel van alcoholhoudende
drank te onthouden alvorens te gaan rijden.
Gevaar voor herhaling scheen er dus niet.
De automobilist kon verder niet inzien,
welk belang met de strafvordering met de
afwijzing van zijn verzoek gediend kon zijn.
Het voorbereidend onderzoek wordt door
de teruggave van het rijbewijs niet ge
schaad. Hier is geen sprake van een zeer
ernstig geval, waarop de minister het oog
had. In een rechtstaat is geen plaats voor een
ingrijpende rechtsmaatregel als de inhouding
van het rijbewijs, indien daarvoor geen dui
delijke noodzaak aanwezig is, zo betoogde
de automobilist.
De Hoge Raad gaf tot dat de rechtbank
wel tot oordeling had kunnen komen dat
invordering van 't rijbewijs destijds terecht
was geschied. Maar de rechtbank heeft ge
zwegen over de vraag, of ook nu nog een zo
danige bedreiging van de veiligheid op de
Weg van de zijde van de automobilist zou
zijn te duchten, indien hij de beschikking
over z'n rijbewijs zou terug krijgen. De Hoge
Raad vernietigde de beschikking van de
rechtbank, omdat zij onvoldoende gemoti
veerd was, verwees de zaak ter verdere be
rechting naar het gerechtshof te Amsterdam.
NSU heeft voor de rotatiemotor van de
Ro 80 het olieverversen laten vervallen.
„Een opmerkelijk succes in het streven
naar zo weinig mogelijk onderhoud van de
automobielindustrie", zegt NSU, maar ver
telt er niet bij dat het oliegebruik van de
motor zó hoog is dat een enkele verversing
er tegen weg valt.
Dat de motor van de Ro 80 olie gebruikt,
zegt niets over de conditie van de motor.
Die is daarop gebouwd. Het gebruik va
rieert wel erg. De ene Ro 80 komt op een
liter olie per vierhonderd kilometer, de an
der op 1:600, een uitschieter op 1:800. Er
moet dus zéér regelmatig olie worden bij
gevuld. Daar gaat meer aandacht in zitten
dan in periodiek verversen. De motor van
de Ro 80 gaat dus wat dat betreft lijnrecht
in tegen het streven naar de gemakkelijk
te onderhouden auto.
Door het zo regelmatig toevoegen van
nieuwe, schone olie, blijft de hele voorraad
olie mooi schoon. Daarbij komt zeker ook
dat de rotatiemotor zo is gebouwd dat olie
niet gauw vervuilt.
Financieel is het bijvullen in plaats van
verversen een slechte ruil. Een gemiddeld
oliegebruik van 1:600 is normaal. Dat komt
over een autoleven van honderdduizend ki
lometer neer op 166Vt liter olie. Een gewone
motor van hetzelfde vermogen zou een car-
terinhoud hebben van een liter of zes en el
ke tienduizend kilometer nieuwe olie nodig
hebben, oftewel zestig liter per honderddui
zend kilometer.
A Is de autoverkoop in Nederland de laat-
ste maanden van dit jaar onvermin
derd door woedt er is geen reden om
hieraan te twijfelen wordt het een nieuw
recordjaar. Na het eerste halfjaar was de
200.000ste de deur al uit en begin augustus
waren er ongeveer 230.000 personen- en
combinatiewagens geregistreerd. In 1968
werden ruim 334.000 nieuwe auto's ver
kocht en dit jaar rekent men zeker op
rond 350.000.
Volgens tussentijdse balansen van de im
porteurs trekken oudere beproefde model
len ons volk nog 't meest aan. De belang
stelling voor de nieuwste ontwerpen is
niet zo overweldigend groot. In 'de keus
van zijn auto is het brede publiek nog con
servatief. Het investeert het dure geld lie
ver in een kleine, praktische gezinswagen
dan in een coupé-achtig modenummer met
een beeldig lijntje.
Natuurlijk zijn er genoeg mensen, die
graag meer betalen als het om meer pres
tige en status gaat, maar voor de massa
hoeft het kennelijk niet.
De statistieken spreken een duidelijke
taal en daarom hebben we ons licht opge
stoken bij een aantal importeurs. Bij al het
nieuws over nieuwe modellen met meer
comfort, grotere veiligheid, hogere presta
ties en technische verbeteringen, kijken we
nu even om naar de ontwikkeling op de
markt. Opvallend is dat de populaire wa
gens van de afgelopen jaren nog zeer in
trek zijn. Zij worden zelfs nog béter ver
kocht.
Voorbeeld één: de „eeuwige" kever.
De VW 1200 en 1300 staan nog steeds aan
de spits en beide typen hebben hun markt
aandeel vergroot. Tot augustus werden ca.
23.000 kevers verkocht, zo'n 1500 méér dan
in dezelfde periode 1968.
Voorbeeld twee: de Opel Kadett klimt
hoger op de verkooplijst. Ruim 1000 Ka
dett-wagens erbij, in totaal meer dan 17.000
stuks geplaatst gedurende de eerste zeven
maanden.
Voorbeeld drie: Fiat 850. Van 12.700
naar 14.600, dus ook een sprong van 2.000
exemplaren.
Voorbeeld vier: de 2 cv en Dyane
kwamen samen aan 9.000 toe. Vorig jaar in
dezelfde tijd bijna 7.000. Ook 2.000 stuks
vooruit.
Voorbeeld vijf: Simca 1000. Ondanks
de komst van de nieuwe 1100 met voor
wielaandrijving en combinatiemogelijkhe
den (dit model ligt overigens in een hoge
re prijsklasse) heeft de 1000 er klanten
bij gewonnen, een dikke 2.000. Er werden
tot augustus een kleine 8.000 van geregis
treerd.
Tie naaste concurrent Renault 8, die te-
ruggelopen is, blijkt veel minder aan
trekkelijk te zijn dan de Simca 1000, hoe
wel de basisopzet en de prestaties gelijk
zijn. De R 8 haalt nog niet de 2500. Van de
R 10 werden ruim 2.000 stul^s geplaatst
Daarentegen is (Je Renault 4 een bestsel
ler geworden. De verkoop is fors gestegen,
tot goed 7.000 eenheden over de vergeleken
perloden.
Hoe zal de nieuwe Renault 6 worden ont
vangen? Van dit model heeft de Régie
groot werk gemaakt. Hetzelfde gold de Re
nault 16, die al goed is ingeburgerd maar
nog niet de positie heeft gekregen, die hij
eigenlijk verdient. De R 16 is een goed
doordachte, bijzonder smeuig rijdende en
gerieflijke gezinswagen met uitstekende
rij eigenschappen, maar niet meer dan ruim
2500 kochten er een. Vergeleken met de
1968 termijn werden er slechts een 600 R 16
wagens méér verkocht.
Ford zag kans in dezelfde tijd ook een
2.500 Capri's uit te zetten en Simca deed
het met de 1501 niet minder goed.
TVrwijl verscheidene modellen, waarbij
de jaren beginnen te tellen, nog steeds
hogere verkoopcijfers noteren, is een vrij
nieuwe wagen zoals de Ford Eocort op zijn
retour. In genoemde periode daalde de om
zet van 4.800 naar 4.200 stuks. Ook de Cor
tina, vroeger een van de bestsellers, is
teruggedrongen. Ford-Keulen heeft weer
goedgemaakt wat Ford-Dagenham verspeel
de. Vooral de 15 M en de Capri hebben er
voor gezorgd dat Ford een groter markt
aandeel kreeg.
De Fiat 125 moest ook met minder klan-
ten genoegen nemen. Ruim 1500 wagens
minder verkocht. Deze achteruitgang werd
goed opgevangen door de 124, die in de
Special-versie furore maakte. Het verkoop
cijfer steeg van 3.600 naar 5.300.
Bij Peugeot heeft de nieuwe 504 de ver
koop gestimuleerd. In de eerste aanloop
to augustus werden ruim 2.000 wagens van
dit model verkocht. De 404-verkoop is in
dalende lijn, terwijl de Peugeot 204 nog iets
gunstiger uit de bus is gekomen: 2.800 te
gen bijna 2.500 stuks vorig jaar.
Andere modellen met voorwielaandrij
ving hebben terrein verloren, hetgeen
merkwaardig genoeg is daar voorwielaan
drijving in steeds sterkere mate wordt toe
gepast. De Simca 1100 is van ruim 4.000
naar 3.500 afgezakt. De Austin/Morris 1100/
1300 modellen, die na de devaluatie van het
pond in de statistieken opleefden, komen
samen aan ruim 2.700 toe, wat ongeveer
700 wagens minder is dan vorig jaar zelf
de tijd. De Mini's doen 't nog heel goed,
wat blijkt uit de nog steeds stijgende ver
koopcijfers.
sprong uit de trein in het duister van de
Veluwenacht, bóven de onzekerheid. Der
tien man. Terwijl de Duitse bewaking in
de coupés soms wat verflauwde, openden
zij de zware deuren van de compartimen
ten en doken de nacht in. Een van hen
sloot zich eerst op in de toiletruimte, wrong
zich door het kleine raampje tot op de
treeplank en landde tenslotte wat gerief
lijker in het basalt van de spoorlijn. An
deren liepen zware verwondingen op. Het
waren noodsprongen voor ons die de vlucht
niet waagden of er het nut niet van in
zagen, vooral niet toen de Duitse bewa
king zich na Deventer op de wagons nes
telde en van daaruit de machinegeweren in
de nacht leegspoten.
Stroe, Apeldoorn, Deventer. De „IJssel-
linie-illusie" was voorbij. Terwijl de man
nen die de sprong naar de vrijheid had
den gewaagd al bp weg waren naar Put
ten de meesten door de bossen via
Apeldoorn passeerde de gevangenentrein
de grens en nóg kon geen Puttenaar ver
moeden, dat dit het afscheid was van
Nederland en voor bijna allen een afscheid
van het leven.
Op 27 oktober, bijna vier weken na de
razzia, bereikt Putten een papiersnippertje
dat door een jonge Puttenaar die met
zijn twee broers werd gedeporteerd, uit de
trein was gegooid. Een laatste teken van
leven: We zitten al zestig uur in de
trein, het is negen uur, om twaalf uur,
zegt men, zijn we in Hamburg..." Nadien
kwamen er geen tekens meer. Ook niet
van de vrouwen die in wanhoop hun man
nen achterna waren gereisd. Het kon toch
nooit zover meer zijn?
Putten wachtte een lange winter. Uit ve
le gezinnen waren twee, drie, soms meer
mannen weg. Het werden maanden van bij
na ondraaglijke spanning, van veel ge
ruchten, van vurige gebeden om de vre
de en de terugkeer van de zeshonderd.
1/2 jongeman die zijn laatste brief
je schreef, kreeg gelijk: Hamburg. We heb
ben nog lange tijd gedacht dat de Duit
sers ons tewerk zouden stellen in fabrie
ken of op kantoren. De vele boeren za
gen zich al in de landbouw tewerkge
steld. Ef werden zelfs afspraken gemaakt
piet hen die mogelijk als bakker, sla
ger of kruidenier in de voedselvoorziening
werk zouden krijgen.
Maar de „Arbeitseinsatz"'de gedwon
gen tewerkstelling die men uit voorgaande
oorlogsjaren kende was een andere. Er
lag een onbeschrijflijk zware lijdensweg
voor de boeg. Terwijl geallieerde bom
menwerpers Hamburg bestookten en de
Duitse bewakers tot het uiterste geïrriteerd
waren, arriveerde de trein in het beruchte
concentratiekamp Neuengamme, zestien ki
lometer van Hamburg.
Een luguber oord in een dunbevolkt ge
bied. Met honden werden de Puttenaren
van het stationsemplacement door de
hoofdingang van het kamp gejaagd, om
er voor een groot deel enkele dagen later
weer uit te marcheren op weg naar tal
loze andere kampen, van de Deense grens
tot ver voorbij Berlijn en München toe.
Qe meeste Puttenaren stierven in
Neugengamme (meer dan tweehonderd),
in Ladelund bij de Deense grens (meer dan
honderd) en in Veerssen op enkele kilome
ters van de Nederlandse grens (ongeveer
vijftig). In de verlieslijsten van Putten stahn
ongeveer nog twintig namen van kleine en
grote concentratiekampen vermeld. Talloze
nabestaanden ontvingen nooit enig bericht
van overlijden.
De eerste berichten over de massale ver
nietiging kwamen op Hemelvaartsdag in
Putten binnen. Enkele Puttenaren waren
na de bevrijding in contact gekomen met
een Nederlandse officier in het Britse leger.
De dodenlijst die zij samenstelden bracht
in Putten grote verslagenheid. Pas maan
den later bleek dat die eerste lijst slechts
het begin was van een bijna eindeloos
aantal namen. Met tussenpozen van dagen,
soms weken en maanden keerden de
enkele overlevenden terug. Op de vragen
van de honderden weduwen en wezen kon
den zij slechts in enkele gevallen een ant
woord geven.
Tot op de dag van vandaag blijven de
nabestaanden vragen, maar uit deze gede
personaliseerde wereld is de herinnering
voor de overlevenden nu na vijfen
twintig jaar vaak niet meer dan een
onwezenlijke droom uit een infernaal verle
den.
Voor hen geldt het wijze woord van
de schrijver R. MacMillan in zijn boek
„Van D-day tot V-day": „Als de hemel
papier was en al het water van de zee
inkt als alle bomen veranderden in pen
nen, dan nóg zou men al het leed niet
kunnen optekenen".
Putten heeft zich opgericht of
zoals burgemeester Quarles van Ufford
ons eens vertelde: „zijn kracht herwonnen
in het geloof'.
Bij de ingang van het dorp staat het mo
nument der gevallenen een in steen
gehakte weduwe, het hoofd gebogen bo
ven de inscriptie: God zal alle tranen van
hun ogen afwissen.
