ERASMUS EN ZIJN TIJD Unieke expositie in Boymans-Van Beuningen Prachtig fotohoek over de Bieshosch Boeiend brok historie in Rotterdams museum K DISCO-NIEUWS DISCO-NIEUWS Dürer-serie Kleurrijk Vreemde situatie Boeken Al te zeer worden humanisme en renaissance nog beschouwd als bewegingen die een definitieve breuk met het voorafgaande en dus een radicale vernieu wing wensen. Tegenover autoriteit en geloof, die de Middeleeuwen beheerst zouden hebben, worden dan de vrijheid, levenskunst en menselijke waardig heid van het humanisme gesteld. Dit alles is niets anders dan een ongeoorloof de vereenvoudiging van de werkelijke feiten. Met deze opmerkingen van prof. dr. S. Dresden, genomen uit zijn artikel in de kostbare, maar vooral kostelijke catalogus van de expositie zou men voortref felijk de tentoonstelling „Erasmus en zijn tijd" in het Rotterdams Museum Boymans-Van Beuningen kunnen kenmerken. Ja, eigenlijk bevindt de onbe vangen bezoeker zich daar nog temidden van de roemrijke luister van de Bour gondiërs. Het pralend priesterkleed, stijf van het goud wijd uitwaaierend in een der zalen, drukt je er om zo te zeggen met de neus bovenop. Deze omvangrijke Erasmus-herden kingstentoonstelling zal tot 23 oktober in het Rotterdamse museum te zien zijn, voorwaar een bijzonder korte tijd voor zo'n onvoorstelbaar fraaie en inte ressante collectie. Misschien, zo verna men wij, komt er nog één week bij. Maar dan is het ook afgelopen. En wij mogen nog heel dankbaar zijn, dat zo veel schoons door zoveel belangrijke mensen en instellingen voor enige tijd in goed vertrouwen aan Rotterdam werd uitgeleend. Zo zijn er stukken te zien uit de verzamelingen van konin gin Elisabeth van Engeland, die tot nu toe nooit eerder Windsor Castle verlie ten. De expositie is ingericht ter gelegen heid van het feit, dat Erasmus, die zich zijn hele leven „Erasmus Rotero- damus" of „Erasmus van Rotterdam" heeft genoemd, 500 jaar geleden, in de nacht van 27 op 28 oktober in de Maasstad werd geboren. De tentoon stelling, die elf zalen vult, die geheel voor deze gelegenheid zijn verbouwd, streeft ernaar, het leven en de per soonlijkheid van de grote humanist te tonen. Dat wil dan zeggen: zijn werk, de steden in verschillende landen, die hij bezocht, en natuurlijk ook zijn re laties met vrijwel alle grote en leidende figuren uit zijn tijd. Zoals reeds gezegd, deze expositie heeft vele schitterende bruiklenen, niet alleen uit Nederland, maar vooral uit Zwitserland, Frankrijk, Engeland, Duitsland, Spanje, Italië en Amerika. En hierdoor wordt uiteraard een bij zonder gevarieerd beeld gegeven van Erasmus* tijd. Natuurlijk, het is een overgangstijd. En inderdaad zijn be langrijke vergelijkingen mogelijk met onze dagen, waarop zo menig gesprek tot een controverse leidt. Omdat wat nog zo kort geleden als vaststaand wérd beschouwd door de feiten of louter door de rede werd achterhaald. En wie zal het wie dan ook verwijten of liever kunnen verwijten, dat zij of hij óf alleen gelukkig was bij en met het oude, óf alleen maar weerspannig kan zijn tegenover wat wel eens min of meer laatdunkend nieuwlichterij wordt genoemd. Wat dan weer de Rotterdamse ten toonstelling betreft in grote lijnen althans uit het museum in Bazal is er het beroemde rondportret van Erasmus, dat digr Hans Holbein de Jongere werd gemaakt, te zien. Uit Ba zel kwamen verder naast schilderijen, tekeningen en prenten ook voorwerpen, die aan Erasmus hebben toebehoord. Te bekijken vallen voorts waardevol le manuscripten, boeken, documenten en nog veel meer uit Parijs, Wenen, Oxford, Londen en verschillende Duit se steden. Dank zij de steun van musea en an dere verzamelingen maken werken van Dürer, Cranach, Rafaël en andere kunstenaars van wereldfaam deel uit van de expositie. In dit verband: de se rie Dürer-tekeningen, die nu in Rotter dam wordt tentogngesteld, is niet dan uniek te noemen. Ter gelegenheid van deze tentoon stelling, die wellicht de meest gecom pliceerde is, welke ooit door Boymans- Van Beuningen werd samengesteld het plan daartoe werd goed vijf jaar geleden geopperd is een rijk geïl lustreerde catalogus verscheden in twee delen. Het tekst-gedeelte van de ze catalogus omvat 571 nummers en bevat bovendien een schat van gege vens, men is geneigd te spreken van een klein standaardwerk over Eras mus en zijn tijd; bovendien zijn in dit deel 8 afbeeldingen in kleur opgeno men. In het tweede, illustratie-deel zijn ruim 190 werken afgebeeld. Deze grote, twee-delige catalogus kost f 25, Maar hoewel beide boekwerken om zo te zeggen een bezit voor het leven kunnen worden genoemd, het is ook heel wel mogelijk de tentoonstelling te Zo ls een vreemde situatie ontstaan: van wereldberoemd en algemeen gele zen ia het enorme oeuvre om zo te zeg gen steeds kleiner geworden, terugge bracht tot enkele werken, en die kent men dan in de meeste gevallen alleen nog bij naam. Voor een juiste en even wichtige beoordeling zijn dit niet de ideale omstandigheden. Daar komt nog bij, dat de opvattin gen die Erasmus indertijd steeds weer opnieuw wilde verbreiden, ondanks de voortdurende herhaling geen zeker heid leken te schenken: in een tijd die voor het eerst na eeuwen van min of meer hechte eenheid, zag hoe zich een scheuring binnen het christen dom voltrok, schijnt deze grote geleer de, wiens woorden door een ieder met de grootste aandacht werden afge wacht, nooit een vast standpunt in te nemen. Vol kritiek op de katholieke kerk is hij toch geen volgeling van Luther, en ondanks alle vermeende of echte eerbied verwijt men hem in bei de kampen zijn wankelmoedigheid, zijn „gladheid", zijn onvermogen tot een radicale beslissing te komen. Een periode van revolutie vraagt daarnaar, men heeft een uitgesproken ja of nee nodig, men wenst een houvast te krij gen van iemand die voor allen de su perieure geest Is en die allen ook voor hun zaak willen winnen. Maar Eras mus lijkt zich wille.is en wetens te onttrekken; hij maakt op de een de indruk meer en gevaarlijker te den ken dan hij zegt, voor de ander is hij een lafaard, die de daadwerkelijke ge volgen niet durft te aanvaarden van wat hij al lang in geschrifte heeft meegedeeld. Voor allen houden zijn vruchtbaar schrijver, een man, met wie de grootsten van de toenmalige be schaafde wereld graag discussieerdein, blijft tot vandaag de dag de onzeker heid ten aanzien van de objectieve be oordeling van zijn persoon. Prof. Dresden zegt hierover nog: Vandaar dan ook dat Erasmus geen vaste con clusie kan wensen of bereiken. Hij is uitzonderlijk gevoelig voor het onzeke re, het voorlopige, het tijdelijke dat leven op aarde eigen is. En deze woorden van prof. Dresden overwegend kan men stellen, dat juist Erasmus, hoe lang geleden ook geleefd hebbend, hoe onzeker in bepaalde uit- uitlatingen iets onbestemds en dubbel zinnigs. Niemand weet precies wat hij in de onbekende beroering van de be ginnende reformatie aan hem heeft. Ondanks het feit dus, dat Erasmus een groot geleerde was, een bijzonder latingen, hoe puur menselijk ook hij leefde in voortdurende angst voor ziek te en verkeerde voortdurend in geld nood dat juist Erasmus ook of ze ker in deze tijd past. Tot zelfs deze merkwaardige vergelijking gaat op: toen en nu vond de mens nieuwe we relden, de Maan en Amerika. Wat de Rotterdamse tentoonstelling nu betreft, het accent ligt niet in de eerste plaats op Erasmus' persoon lijkheid, ook al vindt men er al zijn werken tot vele zeer kostbare eerste drukken daarvan toe. Belangrijker en voor de ook niet min of meer weten schappelijk geschoolde bezoeker is, dat „Erasmus en zijn tijd" in de eer- "*i ti' fttorfiiVr miyf rl.rt n paffe 5u Muor: wis u ÖiïtwUffclf ifotlifi rn (fftuxh artür IStiW rf rtff Cr gffi* feite aftp timaft Qua mof tuft nnqu&tom ana röuiruar ste plaats een uitermate boeiend beeld geeft van een periode zeer kleurrijk mensenleven. Waarbij natuurlijk niet vergeten mag worden, dat de invloed van Erasmus veel verder heeft gereikt dan tijdens zijn leven. Portret van Erasmus van Quentin Matsys, olieverf, overgebracht van paneel op doek. Erasmus is schrijvend uitgebeeld. In een nis ligt een aantal boeken. Het is het vroegst bekende portret van Erasmus, ontstaan in 1517. Dit prachtige schilderij, dat nu in Rot terdam te zien is, is afkomstig van de Galleria Nazionale d'arte antica te Rome. volgen aan de hand van een beknop tere en daarom ook veel goedkopere gids. Deze beknopte gids kost niet meer dan f 1,50 en men zal er wel haar en zijn weg en de nodige uitleg door vin den. Met in het begin in kort bestek een opsomming van alle belangrijke gebeurtenissen, die tijdens het zo boei ende leven van Erasmus van Rotter dam plaatsvonden. Van zijn geboorte af in de nacht van 27 op 28 oktober 1469 te Rotterdam tot zijn sterven kort nadat hij zijn testament had geschre ven (ligt ook op deze tentoonstelling ter inzage) in de nacht van 11 op 12 juli 1536 in het Zwitserse Bazel. Erasmus heeft ontzaglijk veel gepu bliceerd, aldus nog prof. dr. Dresden. Zijn geschriften werden bovendien met bewondering of met verbittering, in elk geval met hartstocht, gelezen door tal lozen uit de verschillende kampen, die de XVIe eeuw verdeeld hielden. In de gehele beschaafde wereld deed zijn on middellijke invloed zich gelden onder humanisten, schrijvers, katholieken, lutheranen, wederdopers of welke sek te men verder maar wil. Tegenwoordig is hij daarentegen niet veel meer dan een naam; een enkeling leest dan nog wel de lof der Zotheid en eventueel zijn serie van Gesprekken, maar afge zien van een groepje vakspecialisten blijft het daar ook bij. I v |g|gii|££ Die periode kleurrijk mensenleven manifesteert zich in Boymans-Van Beuningen in de talloze eigentijdse te keningen, schilderijen, wandtapijten, kaarten. Er staat ergens een zandloper, die de grote humanist eens heeft ge bruikt. En men ziet de beelden van Sint Rochus, door Erasmus bijzonder vereerd als patroon tegen gruwelijke besmettelijke ziekten. Zijn leven lang kampte de geleerde Rotterdammer met geldnood. En toen hij eenmaal een aardig kapitaaltje bijeen had gespaard en naar Engeland vertrok, pakten de douaniers hem zijn munten af, mun ten als er enkele hier zijn neerge legd klein detail, tekenend evenwel voor de Intentie van de samenstellers van deze tentoonstelling, „Erasmus en zijn tijd" voor een groot publiek toe gankelijk te doen zijn. Evenals vele andere humanisten, leeft Erasmus tussen boeken, zo merkt prof. dr. Dresden nog op. Hij schrijft een boek, hij leest erin of hij geeft het uit, maar zijn leven speelt zich altijd af te midden van boeken. Wanneer h\j Fisher, de bisschop van Rochester, schrijft dat hij weet voor deze geleerde de bibliotheek als een soort paradijs is, dan geldt dat ook voor Erasmus zelf. Hij gaat nooit op reis zonder boek en wanneer het zich al voordoet dat hij noch lezen noch schrijven kan, wanneer hij zich bij voorbeeld op hoogst oncomfortabele manier van Italië naar Engeland be geeft. dan denkt hij aan een boek en schrijft hij (naar wij tamelijk nauw keurig weten) onmiddellijk na de reis de Lof der Zotheid. Hans Holbein de Jongere maakte deze studie van een van Erasmus' handen en van zijn gezicht. Bruikleen van het Louvre te Parijs. Dit prachtige wandtapijt werd om streeks 1530 gemaakt door een Frans of Vlaams meester. Het hangt gewoon lijk in de kathedraal van het Franse Beauvais. De naam van het tapijt is ,,De stichting van Parijs", maar men mag aannemen, dat de Franse hoofd stad er zo uitzag in de jaren, dat Eras mus er van tijd tot tijd vertoefde. Op de achtergrond zien wij onder andere de Nótre Dame en vele andere kerken en gebouwen, zoals ook Erasmus die gezien moet hebben. Erasmus ruikt, om het na anderen concreet te zeggen, maar drukinkt, en elke tentoonstelling die aan hem ge wijd is zal voor een zeer belangrijk deel uit geschriften bestaan. Op vrij wel elk portret van Erasmus zijn trou wens ook boeken te vinden, en Metsijs en Dürer delen bescheiden maar tege lijkertijd waarschuwend mee, dat de boeken een beter beeld van Erasmus geven dan zij vermogen te bereiken. Dat het boek op deze tentoonstelling tenslotte een belangrijke plaats in neemt, zonder dat het ook weer teveel domineert ten aanzien van de ontelbare andere dingen uit Erasmus' tijd, is eigenlijk vanzelfsprekend. Erasmus was in de eerste plaats geleerde en schrij ver. Hij vestigde zich in de regel daar, waar een beroemd drukker woonde. Ridder, dood en duivel" deze koper gravure van Albrecht Dürer afkomstig uit het Rijksprentenkabinet te Amster dam neemt een opvallende plaats in op de Erasmustentoonstelling. Een pagina van Erasmus' versie van het Nieuwe Testament, manuscript op perkament, afkomstig van de Univer siteitsbibliotheek van het Engelse Cambridge. Mies in Carré, Flitsen uit de TV-uit- zending van 9 mei 1969 ten bate van de Stichting Bisschop Bekkers, Philips 88426 DL. Dit is dan de plaat, wel laat in deze rubriek aangekondigd maar dit na de vakantie met veel vreugde gedaan. De ze LP is immers een indrukwekkend document, waar uw kinderen nog ademloos naar zullen luisteren wat jammer dat we zoiets niet van Het Dorp hebben omdat het gewoon iets geweldigs is. Mies zelf heeft met techni cus Jos Ditmars zo'n slordige vijfender tig uur gemonteerd aan de geluidsband voor deze plaat, een klein uur uit de zeseneenhalf uur televisie en wie nu naar het resultaat luistert krijgt op nieuw diep respect voor haar reactie vermogen, haar intelligentie, haar im provisatietalent, haar soepele omgang met mensen die in aanpak varieerden van een Turkse gastarbeider tot mr. Toxopeus. Misschien missen we op de ze lp iemand, die we in de TV-uitzen- ding gehoord en gezien hebben. „We heb ben", zo laat Gerrit den Braber via de rijkelijk geïllustreerde hoes weten, „met pijn en wroeging een aantal men sen moeten „knippen", een LP blijft een LP, ook al is dit ongetwijfeld de lang ste die u in uw platenkast hebt. Be denk dat zelfs de mensen die aan de montageschaar geofferd zijn het u kwalijk zouden nemen als u deze plaat niet zou kopen. Om over de mensen die er wel op staan maar niet te spreken... Wat zei ik, koop er twintig en geef iedereen die u een klein beetje aardig vindt zo'n plaat. U doet er niet alleen de ontvanger een groot plezier mee, maar ook een groot aantal kinderen die het 20 verschrikkelijk hard nodig hebben". De Biesbosch, dorado van vele, vele natuurliefhebbers, zal in de toekomst tal van veranderingen ondergaan. Door de Deltawerken. Door de aanleg van waterspaarbekkens voor Rotterdam. En wellicht door nog andere ingrepen van de mens. Hetgeen voor Kees Rijk- hoek aanleiding was helemaal voor eigen risico een soort „gedenkboek" uit te geven, dat hij de naam gaf „De Biesbos niet langer een bos van bie zen". Nu, het is een prachtig boek geworden, een boek met tientallen kos telijke foto's en fijne verklarende tekst, dat, zo komt het ons voor, zijn weg wel zal vinden. Kees Rijkhoek, geboren Dordtenaar, woont sinds enkele jaren in Zwijn- drecht. Hij deed vroeger veel en niet zonder succes kan de wedstrijd- zwemsporlmaar ging rond 1960 als hobby de fotografie bedrijven. Dit laat ste bij voorkeur in de Biesbosch. Zodat hij een collectie van honderden prach tige prenten kreeg. Toen kwam het idee, dit boek uit te geven. Rijkhoek verzorgde zelf de re clamecampagne door het ontwerpen van een affiche. Hij dropte enkele dui zenden gedrukte intekenkaarten in ieder plezierbootje of -schip in De Bra bander en verstuurde evenzoveel kaar ten naar mogelijke belanghebbenden elders. Zo kreeg hij in enkele maan de tijds een groot aantal intekenaars op zijn boek bij elkaar. En nu brengt hij een acceptabele uitgave voor niet meer dan tien gulden vijftig. Wij komen in dit boek, dat royaal van formaat is (22 x 32 cm), een 35- tal foto's tegen, waarvan een tiental op vol formaat, van het Blesbosch- landschap door de jaargetijden heen. Er zit enige documentatie bij in de vorm van kaarten. Meer precies: een kaart van voor de St. Elisabethsvloed in 1421 en één van erna, toen dit merk waardige Biesbosch-gebied was ont staan. Verder vinden wij een luchtfoto van dit kostelijk oord voor zwemmers, jagers, vissers, zeilers en noem maar op. Tevens werd een kaart opgenomen waarop staat aangegeven waar de spaarbekkens voor de gemeente Rotter dam komen. Het geheel wordt onder steund door een aquarel van de Dordtse kunstenaar Wlm Jansen en enige klei ne prenten. De foto's zijn gekozen uit een prach tig opgebouwd archief, verkregen tij dens tochten door de Biesbosch in alle jaargetijden. Het zeldzame boek is ver krijgbaar door overschrijving of stor ting van f 10,50 op giro 1804696 t.n.v. Kees Rijkhoek te Zwijndrecht. Toots on tour, Toots Thielemans, mondorgel, fluiten, zang en gitaar met 855 835 JPY. Toen Jean Thielemans op 29 april 1922 in Brussel ter wereld kwam (op de 23st.e verjaardag van Duke Elling ton...) had de jazzmuziek in de Ver enigde Staten een eerste hoogtepunt be reikt. Een levendig verkeer ontstond tussen Amerika en Europa van jazz muzikanten, een verkeer, dat na de tweede wereldoorlog nog intensiever werd. Toen Is met tal van andere be gaafde Europese jazzmusici ook Jean „Toots" Thielemans gegaan en heeft 't in Amerika „gemaakt". „Toots", zoals de geestige, door en door muzikale Belg bij zijn vrienden (waaronder trompettist- arramgeur Bert Paige) is gaan heten, ontwikkelde een heel aparte gitaarstijl. Benny Goodman nam hem in zijn sex tet op. En de formering van een eigen Thieleman Combo in Amerika liet daarna niet lang op zich wachten. Op 20 februari 1969 leidde Bert Paige een „sfeerorkest" in de Hilversumse Pho- nogramstudio, speciaal ter ere van de op wereldtoernee zijnde Belgische Ame rikaan. De gekozen melodiën, die een specia le Thielemans-behandeling kregen, wa ren voor die gelegenheid van continen taal karakter, erg geschikt voor de unieke Toots-humor wat het luisteren ernaar een bijzonder amusant cachet verleent. Een van de fraaie foto's uit het zo juist verschenen boek „De Biesbosch niet langer bos van biezen".

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1969 | | pagina 7