Vijfentwintig jaar geleden ging
een groot deel van Europa
een vreselijke winter tegemoet
N
E,
N
z
D;
0r
ZATERDAG 18 OKTOBER 1969
mdm
6etergde beul
haalt uit
I a september 1944 werd het
duidelijk dat ook in de tweede wereld
oorlog elk resultaat zware offers zou ei
sen en dat de bevrijding van het nazisme
niet als een sprookje zou komen. Toch is
het, achteraf gezien, bijna onbegrijpelijk
hoe nazi-Duitsland zich in de zomermaan
den van 1944 staande wist te houden:
eerst de invasie, toen de aanslag op Hit-
Ier en vervolgens de wonderlijke opmars
van de geallieerde legers, die in enkele
weken twee landen veroverden en die de
Duitse legers tot een panische vlucht had
den gebracht.
Natuurlijk, niet alles bleef even glad
functioneren. Op 10 oktober 1944 over
schreden de Russische legers de Duitse
grens. Een ander Russisch leger na
derde het vernietigingskamp Auschwitz.
Daarom kwam er een bevel uit Berlijn:
op 29 oktober 1944 werd in Auschwitz de
laatste mens vergast de laatste mens
van ruim 21/2 miljoen mensen op die
plaats. De gaskamers en de crematoria
werden gesloopt en de gevangenen werden
gedwongen op de open plaatsen rozestrui-
ken te planten, voordat zij werden opge
jaagd naar een ander, meer centraal lig
gend kamp, waar de beulen nog tijd ge
noeg hadden.
Toen op 26 oktober 1944 Vught werd
bevrijd, hadden de beulen daar minder tijd
gehad om dit Nederlandse oord der ver
schrikking om te bouwen tot een aardig
lustoord. De bevrijders van het concentra
tiekamp vonden in het kamp onder meer
een kelder gevuld met water, waar de lij
ken van tientallen vrouwen nog in rond
dreven.
Ook na de magische maanden, toen het
voor alle Duitsers duidelijk moest zijn ge
weest dat het uur naderde waarop zij ver
antwoording voor hun wandaden zouden
moeten afleggen, bleef de terreur de rug-
gegraat van het Duitse systeem.
Op 1 oktober 1944 werd zoals wij reeds
schreven Putten het slachtoffer van die ter
reur.
Eerder nog was Oradour aan de beurt.
Op 10 juni 1944 werd het Franse plaatsje
Oradour sur Glane omsingeld. De Duitsers
van de eredivisie Das Reich hadden alleen
op 't vermoeden dat er wapens in het dorp
je waren, alle 642 mannen, vrouwen en
kinderen in de kerk bijeengedreven. Ver
volgens hadden ze de kerk in brand ge
stoken. Wie wilde vluchten uit de brand,
werd buiten door mitrailleurs neerge-
maaid. Later vond men achter het altaar
in de kerk de verkoolde lijken van vijf
tien kinderen beneden de tien jaar.
Tot het allerlaatste ogenblik zijn de
Duitsers voortgegaan in en buiten de
nazipartij met hun onbegrijpelijke en
zinloze terreur. De hele bevolking van
Arnhem werd na september 1944 verdre
ven en de stad werd systematisch leegge
roofd.
■ven systematisch werd West-
Nederland gebroken. In oktober 1044 werd
de gas- en elektriciteitsvoorziening in Am
sterdam gestaakt. Van een enigszins re
gelmatige voedselvoorziening was toen al
geen sprake meer. Vervuilde, verhongerde
mensen zagen zich beroofd van alles wat
aan een mensenleven houvast kan geven.
Bovendien klonken doorlopend de schoten
van de executiepelotons, niet langer op af
gelegen heidevlakten of op binnenplaatsen
van kazernes, maar openlijk in de straten.
Nadat in de eerste oorlogsjaren het uit
moorden van dorpen en steden in Oost-
Europa voor de Duitsers een vrij normale
praktijk was geworden, werd deze vorm
van afzichtelijke terreur in 1944 ook in
West-Europa toegepast. In juni 1944: Ora
dour, in oktober 1944: Putten, in de nacht
van 3 op 4 november 1944 zouden de Duit
sers in het Brabantse dorp Heusden
het raadhuis opblazen, waar honderden
mensen in de kelders een bescherming te
gen granaatvuur hadden gezocht 150
mensen tussen de vier maanden en 86
jaar werden toen onder het puin bedolven
en vonden de dood.
Na de hoopvolle zomer, werd het in ok
tober 1944 duidelijk dat deze bende cyni
sche moordenaars voorlopig nog onge
stoord kon blijven werken. Het geallieer
de front was langs de Rijn verstard. In
West-Europa gingen de geallieerden hun
zo snel veroverde posities consolideren.
I u hadden de geallieerden wel
de haven van Antwerpen bijna onbescha
digd in bezit gekregen, maar de Schelde-
mond werd vanuit Zeeland door de Duit
sers geblokkeerd. Wilde men de Antwerp
se haven kunnen gebruiken dan moest Zee
land worden bevrijd. De aanval op Zee
land werd door Canadese troepen ingezet
op 1 oktober.
Twee dagen later werden de zeedijken
van Walcheren door 250 vliegtuigen ge
bombardeerd. De Zeeuwen zagen het eeu
wenoude drama: een kolkende zee nam
bezit van het land. De Duitsers wisten zich
op enkele moeilijk bereikbare plaatsen te
handhaven. Ruim een maand moest er om
Zeeland worden gevochten: op 8 novem
ber verdween de laatste Duitser van het
eiland op 28 november voer het eerste
geallieerde konvooi de Antwerpse haven
binnen.
Op 29 oktober 1944 werd Breda door
Poolse troepen bevrijd, waardoor de ge
allieerden in Nederland een bijna recht
getrokken frontlijn kregen met als natuur
lijke grens de grote rivieren. Alleen in Lim
burg bleef een driehoek in Duits bezit;
Venlo, Roermond en het omliggende land.
■o arrogant waren de Duitsers
nog in die tijd dat zij deze driehoek offici
eel annexeerden, hetgeen de deportatie van
duizenden mensen betekende, want op
De foto's boven tonen een gedeelte
van de tienduizenden schoenen, die eens
hebben toebehoord aan Joodse mannen,
vrouwen en kinderen, die naakt de gaska
mers werden ingedreven. De Russen von
den deze opslagplaats in AuschwitzDe
schoenen lagen gereed om gesorteerd te
worden om vervolgens als „Liebesgaben"
naar de Duitse bevolking te worden ge
stuurd.
In een fabriekje bij het kamp Auschwitz
werden stapels kleermakers-materiaal ge
vonden, fabrieksmatig vervaardigd van het
haar van de Joodse vrouwen in Auschwitz
Foto rechts: „Dit", zegt het bord, dat
de Britse militairen oprichtten, „is de
plaats van het helse concentratiekamp Bel-
sen. Door de Britten bevrijd op 15 april
1945"Hier zagen de Duitsers geen kans
de laatste sporen van hun misdaad weg te
vegen. De Britse bevrijdingstroepen von
den er 10.000 niet begraven doden. Zelfs
na de bevrijding stierven op deze plaats
nog eens 13.000 mensen. „Het waren",
zoals op het bord staat, „allen slachtof
fers van de Duitse Nieuwe Orde in Euro
pe en een voorbeeld van de Nazi-Kultur".
Zeldzame foto van een Russische oor
logscorrespondent: de eerste Russische
soldaten arriveren bij het vernietigings
kamp AuschwitzAchter de poorten ver
dringen zich de laatste overlevenden van
het kamp.
„Duits grondgebied" mochten geen Neder
landers blijven wonen. Enkele maanden la
ter zouden de Duitsers in bittere jammer
klachten uitbreken toen in Oost-Europa
de Duitsers uit de door Rusland en Polen
geannexeerde gebieden zouden worden ge
jaagd ze praten er nu, een kwart eeuw
later, nog steeds over.
Waren de militaire gebeurtenissen in ok
tober 1944 niet zo erg opvallend, in de po
litieke arena werd menige slag geslagen
die van verstrekkende betekenis zou blij
ken te zijn.
Een Amerikaanse studiecommissie on
der leiding van Morgenthau publiceerde
haar mening over het na-oorlogse Duits
land: Duitsland moest volledig ontman
teld worden. Slechts als agrarische staat
zou Duitsland mogen voortbestaan.
Hitler was, zij het op andere gronden,
tot een zelfde toekomstbeeld voor Duits
land gekomen: „Als Duitsland deze oor
log verliest, dan verdient het niet beter
dan als onderontwikkelde landbouwstaat
verder te leven", meende Hitler die waan
zinnig van woede, wantrouwen en men
tale aftakeling in zijn Oostpruisisch hoofd
kwartier bleef brullen dat geen enkele
Duitse soldaat een meter grond mocht
prijsgeven.
Deed die Duitse soldaat dat toch, dan
moest die meter grond verpulverd worden
achtergelaten. Hitier gaf zijn minister van
bevoorrading Alfred Speer opdracht om
een vernietigingsplan voor geheel Duits
land op te stellen:
Speer weigerde dit bevel uit te voeren.
Hij gaf integendeel orders dat de vernie
lingen tot het militair-noodzakelijke
moesten blijven beperkt omdat de Duit
sers ook onder een bezetting verder moes
ten kunnen leven.
De Russen voelden meer voor Hitiers
plan. Als zij hun zin hadden gekregen dan
was men in Oost-Pruisen begonnen met
neerschieten en platbranden en dan was
men niet eerder opgehouden tot men in het
Ruhrgebied de laatste Duitser had neer
geknald en het laatste Duitse huis in
brand had gestoken.
"at klinkt belachelijk bar
baars, maar in oktober 1944 hadden de
Russen hun hele land teruggewonnen op de
Duitsers en toen konden ze beginnen met
voorzichtig te schatten wat de Duitsers hun
land en hun volk hadden aangedaan. La
ter zou worden berekend dat de Russi
sche verliezen aan mensenlevens bijna even
hoog waren als de verliezen van alle bij
de oorlog betrokken landen (Japan incluis)
te zamen: ruim dertien miljoen Russische
soldaten waren gesneuveld of in krijgsge
vangenschap vermoord, ruim zes miljoen
Russische burgers waren door de Duitsers
vermoord.
Dit vermoorden van burgers en gevan
genen was zo systematisch en zo uitermate
cynisch, zo zonder enig respect gebeurd,
dat iedere Rus in iedere Duitser een tot
leven gekomen satan ging zien.
De welvarendste streken van Rusland
waren tot dorre woestijnen herschapen:
honderdduizenden Russische vrouwen wa
ren weggesleept om in soldatenbordelen een
ellendige dood te sterven; Russische kinde
ren waren gebruikt als levende doelen om
de Duitse sola ten schietles te geven. In
Rusland hadden de Duitsers het niet-ver-
zinbare verzonnen om een miljoenenvolk de
grond in te trappen.
Fp 9 oktober 1944 kwamen
Stalin, Churchill en de Amerikaanse mi
nister Harriman bijeen om te bespreken
wat er met het overwonnen Duitsland dien
de te gebeuren. Men praatte negen dagen
maar tot een overeenstemming kwam men
niet, want tussen Stalin en Churchill be
gon de volgende koude oorlog lang
zaam maar zeker gestalte te krijgen.
De Balkan had Churchill, mede door
Amerikaans onbegrip niet van het commu
nisme weten te redden op 15 oktober
1944 hadden de partizanen van Tito te za
men met de Russen de Duitsers uit Zuid-
Slavië verdreven maar Griekenland zou
een deel van het Westen blijven en daarom
gingen op dezelfde dag de Engelse troe
pen in Griekenland aan wal, waar zij al
spoedig niet tegen Duitsers maar tegen
links partizanen zouden moeten vechten.
In 1944 en in de daarop volgende ja
ren zou Europa ontdekken dat het herstel
na een oorlog meer problemen geeft dan
een oorlog zelf. Als de gemeenschappelijke
vijand is verslagen, moet men het weer
onderling eens worden. Europa heeft er
jaren over gedaan; op sommige plaatsen
is men er nu, 25 jaar later, nog steeds mee
bezig...
Zie
7°
