Wat doen
we met ons
geestes
kapitaal
ÉW|S
Europa in het spel naar
een veiliger toekomst
Zoals toen koningin Wilhelmina...
I i j
Politie en pers
Bijzondere gedachten over
ft belangrijkste fundament
van de onderneming
WAT WIL RUSLAND IN
HELSINKI BEREIKEN?
Partijleider Breznjev tekende in
anderhalf uur een paar richtlijnen
Europa
Peking
Wereld-
beerscbappij
Commentaar
Voorbeeld
Onvrede
Nieuwe stijl
Rijpheid
„Het probleem van de intermenselijke gelijkheid en
van de machtsvorming lijkt uit te groeien tot een
centraal probleem van dè huidige sociale onrust.
Vele bedrijven kunnen niet meer meekomen met de
nieuwe eisen die vanuit een sociaal-menselijke dy
namiek worden gesteld. Hier ligt een enorme opgave
voor de leiders van ondernemingen door op grond
van een groot sociaal verantwoordelijkheidsbesef
de bedrijven op te bouwen tot open werkplaatsen
voor scholing van creativiteit en medemenselijkheid.
Als dit begrepen en uitgevoerd wordt, zal blijken
dat sociale vooruitgang en maatschappelijke pro-
duktiviteit in eikaars verlengde liggen." Deze bijzon
dere gedachten ontwikkelde onlangs de heer
A. A. Koot, hoofdbestuurslid van het Nederlands
Centrum van Directeuren, in een bijeenkomst die
was georganiseerd door de Junior Kamer Zwolle en
waar een tweehonderd leidinggevende figuren naar
hem luisterden. Wij menen dat dit bijzondere ge
dachten zijn omdat ze perspectief bieden. De roep
om medebeslissingsrecht, inspraak, democratisering
en alles wat verder aan leuzen in deze richting
wordt aangeheven, heeft tot dusver bijzonder wei
nig reële inhoud gekregen, alle goede bedoelingen
van vakbonden en ondernemers ten spijt. De heer
Koot benadert het veel „ondernemender" als hij
stelt dat men een nieuw begrip moet toevoegen: de
rentabiliteit van het geïnvesteerde geesteskapitaal.
Al met al gedachten die waard zijn een bredere be
kendheid te krijgen, reden waarom we ze hieronder
publiceren.
Bij het leiding geven wordt momenteel
vrijwel geen aandacht geschonken aan
het sociaal-menselijke aspect hiervan En
toch zal juist dit sociaal-menselijke in
de nabije toekomst van alle onderdelen
van 't leiding geven de belangrijkste taak
uitvoering zijn. In feite is 't 'n nog onont
gonnen terrein, waar voor de onderne
ming en de gemeenschap veel belang
rijk kapitaal braak ligt, en wel het zoge
naamde „geesteskapitaal!" Het is te
genwoordig zo, dat de meeste werkne
mers in feite om zuiver geldelijke be
loning werken, maar nog maar weinig
liefde voor hun arbeid opbrengen. Bij
velen zal deze instelling te veranderen
zijn, indien door de leiding ook wordt
blijk gegeven, dat men belangstelling
heeft voor de werknemer als mens en
tevens voor zijn prestaties.
Als dit door de leiding op de werkne
mer kan worden overgedragen zal hier
door een heel ander arbeidsklimaat
ontstaan. Een werknemer die zijn ar
beid met liefde en interesse verricht,
zal voor de onderneming leiden tot een
verhoogde produktie en een kwalitatie
ve verbetering van het produkt. Nog
meer dan met de technische en financi
ële problemen zullen de leiders van on
dernemingen in de nabije toekomst met
het sociaal-menselijke beleid gecon
fronteerd worden. De leiders van mor
gen moeten zich oriënteren op het
mensbeeld van de zich ontwikelende
mens. We hebben de mond vol over
mede-zeggenschap, bedenken daarvoor
nieuwe vormen, maar het blijft een
feit, dat het toelaten van professionele
systeemdenkers tot de onderneming
tot de uitzonderingen blijft behoren.
te komen geeft de onderneming haar be
staansrecht.
Deze doel-oriëntering doet afgeleide
doelstellingen ontstaan, zoals continuï
teit van de onderneming en rentabili
teit van gëinvesteerd vermogen. En
aan die rentabiliteit van het geïnves
teerd vermogen moeten we in de mo
derne ontwikkeling toevoegen „renta
biliteit van het gëinvesteerde geestes
kapitaal", dus het mensenkapitaal, dat
in de onderneming werkzaam is. Het
besef heeft zich praktisch nog niet
baangebroken, dat het menselijk gees
teskapitaal het belangrijkste funda
ment van de onderneming is.
„Leiding geven is dienen" en dat
wordt maar door weinig leidinggevende
figuren beseft. Werkelijke, menselijke
belangstelling voor de geleverde presta
ties treft men, vooral in grotere fabrie
ken en bedrijven met enkele hon
derden of meer werknemers, niet aan.
Het draagt mede bij tot de huidige
Bymptomen van onrust en onvrede, die
niet uitsluitend, zoals veelal wordt ge
dacht, in het materiële vlak liggen.
Een bedrijfsorganisatie moet worden
onderscheiden in een economisch, tech
nisch en sociaal systeem. Het sociale
systeem is in verreweg de grote meer
derheid der ondernemingen onderont
wikkeld te noemen. Daarmee stellen
we dus, dat de ontwikkeling van het
leiding geven tot op heden verwaar
loosd wordt. Het doel van de ontwikke
ling van het leiding geven is gelegen in
't doel van de onderneming. E/i onder
neming ontleent haar maatschappelijke
functies aan 't feit, dat zij helpt „proble
men op te lossen van anderen". Dit pro
bleem-oplossend functioneren wordt
aangeduid met „bevrediging van be
hoeften". De markt bestaat uit groepen
mensen, die problemen en behoeften
hebben, die dus opgelost dienen te wor
den. Het steeds beter functioneren van
de onderneming om hieraan tegemoet
Als voorbeeld kan men stellen, dat
banken vaak eerder krediet geven aan
ondernemingen met goede, dynamische
mensen, ook al zijn de directe financiële
aspecten niet zo rooskleurig. Planmati
ge, systematische aandacht voor het
tot ontwikkeling brengen van het gees
teskapitaal in de onderneming, met na
me dat van het leiding geven op alle
niveaus met het doel zijn. Pas door
een tot volle ontplooiing gebracht soci
aal systeem kan de onderneming haar
technische en economische functione
ren optimaliseren en daarmee aan haar
dcel-functie beantwoorden. Dit vereist
een verdiepte kennis van de menselijke
psychologie en het aanvaarden van een
mensbeeld, waarbij de mens wordt ge
zien als een zich continu ontwikkelend
wezen. Deze sociale-systeem-ontwikke-
ling kan worden bevorderd door: een
actief en modern personeelsbeleid; in
terne orgaanvorming, waardoor het
meedenken en het meeweten, het mee-
oordelen en mee-beslissen kan worden
bevorderd; regelingen te treffen, die
aan een vaak onuitgesproken wens tot
inspraak en mede-zeggenschap recht
doen wedervaren. Een werkelijke soci-
ale-systeem-ontwikkeling komt pas tot
stand wanneer de leidinggevende perso
nen van laag tot hoog in staat blijken
mens en arbeidsgroepen te inspireren
tot betere prestaties, hogere produkti-
viteit en het continu doorvoeren van
verniewingen.
In feite hangt alles af van de stijl van
leiding geven in de onderneming. Daar
toe moet men komen tot het doorbre
ken van situatie-blindheid; het beter le
ren hanteren van interfunctionele span
ningen en conflicten; het werken op
grondslag van zelfgestelde normen; het
als groep vinden van nieuwe taakstel
lingen; het inbouwen van werkoverleg,
taakroulatie en taakverrijking. Dit zijn
allemaal facetten van een andere, nieu
we stijl van leiding geven. Een stijl, die
zich in feite oriënteert op het mensbeeld
van de zich ontwikkelende mens. Soci-
ale-systeem-ontwikkeling in deze zin
betekent het herkennen van het braak
liggen van veel geesteskapitaal in de
onderneming, van lage produktiviteit,
van lauwheid en gemakzucht (dikwijls
A. A. I$OOT
geesteskapitaal
een gevolg van verstarde organisatie),
te strak hiërarchisch en bureaucratisch
functioneren, onvoldoende in beweging
zijn om de nieuwe opgaven baas te
blijven, en dit alles met tot gevolg een
overbelasting aan de top en een kwali
tatieve leegloop onderop.
Alleen gewapend met een dosis mensen
kennis komt men er beslist niet. Er
moet een verdiepte horizonverwijding
komen ten aanzien van de conceptuele
ontwikkeling zoals de plaats en beteke
nis van de moderene onderneming in
het maatschappelijk bestel, haar socia
le en economische functie en verant
woordelijkheid en haar structurele en
kwalitatieve vernieuwingen, die voort
vloeien uit haar schaalvergroting en te-
nemende complexiteit.
Het bewust scheppen van oefensitua
ties in sociale vaardigheden en creatie
ve samenwerking, zodat op basis van
het evalueren hiervan een beeld ont
staat van de rijpheid van functioneren.
Bij dit laatste valt te denken aan beoor
delingssystemen, het organiseren van
bijeenkomsten en vormen van stuur
groepen, zodat de sterke en zwakke
punten van taakvervulling van perso
nen en groepen systematisch worden
gesignaleerd en geëvalueerd. Een te
vens het inventariseren van bestaande
en toekomstige kennis en kunde van het
personeel, zodat op basis hiervan pro
gramma's kunnen worden opgezet van
ondersteunende aard. die, zowel be
drijfsintern als extern, lacunes kunnen
opvullen.
Op deze wijze kan loopbaanplanning,
gekoppeld aan een verantwoord belo
ningsbeleid, uitgroeien tot een bedrijfs-
strategie. Slechts enkele bedrijven, onder
meer Douwe Egberts en Van der Grin
ten, hebben de grondslagen van een so
ciaal systeem beleid in hun statuten op
genomen. Bij de meeste bedrijven blij
ven de pogingen tot vernieuwing ste
riel, en daarmee blijven de structuren
verouderd en beantwoorden ze niet meer
aan de behoefte van een nieuwe, meer
radicaal ingestelde en op experiment be
luste generatie.
Do besprekingen in Helsinki tussen vertegen
woordigers van de Sovjet-Unie en de Verenig
de Staten .heten kortweg SALT: Strategie
Arms Limitations Talks, of vrij vertaald: be
sprekingen ter beperking van de kernbewape
ningswedloop. Maar in het eerder in ons blad
afgedrukte interview met de heer lan Smart,
plaatsvervangend directeur van het Instituut
voor Strategische Studies in Londen, is er al
op gewezen dat het om meer gaat. Dat deze
besprekingen vooral zijn een eerste verken
ning van eikaars gezindheid en van eikaars
wil om de huidige toestand van vrede een wat
minder kil aanzien te geven. Het een hangt im
mers onverbrekelijk met het ander samen: wie
zal zijn bewapening willen beperken als hij er
niet zeker van is dat zijn tegenstander daar
geen misbruik van zal maken? Ian Smart for
muleerde het zo: „Een zeer voornaam doel
van SALT is meer te begrijpen van de bedoe
lingen van de tegenpartij. Natuurlijk zal die
haar kaarten niet zomaar op tafel leggen het
wordt zeker in de eerste fase een zeer lang en
slopend overleg."
Als de voortekenen niet bedriegen zijn beide
partijen wèl van plan ernst te maken met deze
besprekingen. Het besluit van Nixon om alle
bacteriologische wapens uit te bannen is niet
alleen tot stand gekomen onder binnenlandse
druk, maar dient ook gezien te worden als een
gebaar van goede wil. De Amerikaanse presi
dent is duidelijk van plan om in zijn regerings
periode naar ontspanning te streven. Zijn reis
naar Roemenië was een begin, ook al viel dit
gebaar niet overal in goede aarde een goed
voorbereide topconferentie waar werkelijk za
ken gedaan kunnen worden is zijn einddoel.
Zijn tegenspeler, de Russische partijleider
Breznjev, lijkt voor dit alles niet ongevoelig.
Zijn druk om tot een Europese veiligheidscon
ferentie te komen, lijkt in dezelfde richting te
wijzen. Maartussen goede bedoelingen en
de praktische uitvoering daarvan ligt een ter
rein vol voetangels en klemmen. Er zijn nu
eenmaal allerlei „hangende kwesties" die bij
zonder moeilijk tot een oplossing te brengen
zijn: Duitsland en Berlijn bijvoorbeeld. Wat
staat Breznjev en de zijnen voor ogen als zij
over ontspanning praten?
Hier.over gaat het in het hieronder afgedruk
te artikel. Een onzer medewerkers neemt hier
in de tekst van de redevoering onder de loqt
waarin Breznjev de conferentie in Helsinki
aankondigde. Het is een poging om wat meer
inzicht te verschaffen in de Russische denkwij
ze en deze kennis is noodzakelijk om de ko
mende ontwikkeling te kunnen volgen.
Op 27 oktober tekenden in het
Kremlin in Moskou de Russische
en de Tsjecho-Slowaakse delegatie
het gemeenschappelijke afscheids-
communiqué dat handelde over de
economische en politieke vrijheid
der Tsjechen. Zoals gebruikelijk
werden er redevoeringen gehouden
maar merkwaardigerwijs duurde die
van Leonid l. Breznjev zesmaal zo
lang als die van de leider der
Tsjechische delegatie Ludvich Svo-
boda. Svoboda's rede nam ongeveer
een kwartier in beslag en het was
een mooi staaltje van tussen de re
gels door moeten lezen. Hij zei bij
voorbeeld: „lk kan u toevertrouwen
dat wij ons bij u en op alle plaatsen
die wij in de Sovjet-Unie bezochten,
werkelijk net voelden zoals thuis!"
Voor de göede verstaander was het
niet moeilijk, want men had de
Tsjechische delegatie vooral ont
haald op veel Russisch wapen ver -
toon. En daar weet men in Tsjecho-
Slowakije ook alles van!
Partijleider Breznjev sprak om
streeks anderhalf uur, maar hij had
dan ook heel iets anders te vertel
len. Hij deelde namelijk mee dat de
regering van Finland had voorge
steld om „een concreet, praktisch
begin te maken met de onderhande
lingen" om dat te kunnen zeggen
was het Finse staatshoofd trouwens
tevoren naar Moskou ontboden. En
Breznjev gebruikte verder zijn tijd
om zo ongeveer de richtlijnen uit te
stippelen die de Sovjet-Unie bij de
ze onderhandelingen wenselijk acht.
Eerst nog even terug naar de re
devoering van president Svoboda.
„Tijdens het bezoek aan een kos-
modrome zo zei hij hebben
wij in ogenschouw kunnen nemen
dat de gevechtskracht van de Sov
jet-Unie niet alleen door prima op
geleid personeel wordt verzekerd,
maar ook door de allerbeste tech
nieken." Hij zei vooral als militair
te begrijpen welk een macht dit
vormde.
Daarmee schoot hij midden in de
roos. Een kosmodrome is namelijk
De aanplakbiljetten voor Biafra hangen
er weer. De schreeuw om hulp. De
dwingende vraag om geld. Nu niet meer
voor voedsel of voor geneesmiddelen,
want die zijn er genoeg. Ze liggen opge
slagen, bij tonnen, In landen en op eilan
den in de buurt. Het geld Is nu nodig
om al die voorraden over te brengen naar
de hongerenden, naar de stervenden,
naar de radelozen. Naar de mensen die
hun doden bij duizenden tellen. Elke
week duizend. Slachtoffers van de hon
ger!
Alleen, van de honger? Natuurlijk, ge
brek aan voedsel en aan geneesmidde
len betekent hun dood maar zijn ze
niet minstens evenzeer slachtoffer van
het formalisme, van de sleur, van ons al
ler onmacht en onwil om eens één keer
met de vuist op tafel te slaan en duide
lijk te maken: „En moet het afgelopen
zijn! Het kan ons niet schelen wie er ge
lijk of ongelijk heeft, maar we nemen het
niet langer dat er elke dag weer men
sen sterven als honden!"
Want zo is het toch wel: als Engelands
premier Wilson maar één kedr alle diplo
matieke reserve en alle staatsmanswijs
heid over boord wilde zetten en zijn vuist
op de tafel liet dreunen - dan redde
hij iedere dag weer duizend mensen, dui
zend kinderen het leven. En als meneer
Gabon niet zou willen luisteren, dan is
er maar een heel klein beetje van En
gelands militaire kracht nodig om te zor
gen dat In ieder geval die voedseH
transporten ongestoord hun doel kun
nen bereiken.
Ook dat weten we: er zou een storm
van diplomatiek protest opgaan in aller
lei Afrikaanse en misschien ook wel Azi
atische landen. Felle Albion-haters zou
den Wilson aan de schandpaal willen
nagelen als een neo-kolonialist, als een
agressor die zich mengt in de binnen
landse aangelegenheden van een ander
land en Moskou en Peking zouden er
misschien ook nog wel een schepje bo
venop doen. En wat dan nog! Geen en
kele van die diplomatieke hardschreeu-
wers zou iets durven doèn. Want nooit
tevoren is een zaak zo in het wereldgewe
ten ingebrand als nu de Biafra-moord.
Dit alles is emotioneel we zijn het
ons heel wel bewust. Als straks minis
ter Luns aan de Kamer gaat uiteenzetten
hoe het nu allemaal precies in elkaar zit,
welke diplomatieke stappen er genomen
zijn en welke humanitaire stappen er ge
nomen zijn en welke besprekingen er al
lemaal gevoerd zijn, al dan niet op Ne
derlands Initiatief, dan is er voor de ra
tionalisten die we allemaal zijn geen
speld tussen te krijgen. De diplomaten
en ministers doen hun plicht, het Rode
Kruis en alle andere charitatieve instel
lingen doen hun plicht, de directies van
de oliemaatschappijen doen hun plicht
misschien doen ze allemaal nog wel meer
dan dat - maar toch...
Op de lagere schoolbanken hebben we
met trots het verhaal verzwolgen van Ko-
f
"help
biafra
gekt voedsel* geneesmiddelen vervoer
GÉÉF BIJ DE PORTIER VAN HET ZIEKENHUIS
IN DE RODE KRUIS BUS (al is fs nachts f)
ningin Wilhelmina, de „enige man in Euro
pa" die het waagde Engeland te trotse
ren en een oorlogsschip stuurde om
Paul Kruger in veiligheid te brengen of
het verhaal historisch wel helemaal klopt
laten we in het midden. Zo graag zouden
we onze kinderen ook zo'n verhaal wil
len vertellen. Hoe door de daad van één
man of vrouw de stervenden van Biafra
konden worden gered!
Goed, de aanplakbiljetten voor Biafra
hangen er weer Er is geld nodig. Geeft
u alstublieft!
Op het ogenblik dat deze krant bij u
in de bus valt buigen zich in Beekber
gen politiefunctionarissen en journalisten
over moeilijke volzinnen. Want zij heb
ben zich voorgenomen om samen nu eens
op papier te zetten hoe de verhouding
tussen politie en pers moet zijn, willen
beide hun taak naar behoren kunnen ver
vullen. En denk niet dat dat een ge
makkelijke opgaaf is, want er is voor
al in de laatste jaren veel geweest dat
wantrouwen heeft gezaaid over eikaars
goede bedoelingen.
De politie wordt wel genoemd de
„draagster van het gezag", een bijzon
der moeilijke term in een periode waar
in gezag niet meer een vanzelfsprekend
iets is, maar waargemaakt moet wor
den. Een opdracht die juist de politie
bijzonder zwaar valt omdat zij gebonden
is aan oude, dikwijls verouderde, wetten^
en regels. Als gevolg waarvan het niet
verwonderlijk is dat zij soms de pers
(en radio en televisie) tegenover zich
vindt op haar weg. En dusdoende soms
tot de bittere klacht komt dat „de pers"
het gezag ondermijnt.
Die klacht is in haar algemeenheid be
slist onjuist. Maar de politie zal (voor
zover dat althans nog niet het geval is
- in vele steden en dorpen zijn de rela
ties uitstekend!) er aan moeten wennen
dat publieke zaken ook publiek bespro
ken moeten worden. En dat daarvoor
ook van de zijde van de politie openheid
noodzakelijk is. De politie heeft gehei
men - vanzelfsprekend. Maar niet meer
dan nodig is!
BREZNJEV
wereldheerschappij-
een startplaats voor bijvoorbeeld
wapens die in een baan om de aar
de gebracht kunnen worden en die
vanuit die positie naar een doel
kunnen worden gericht. Deze wa
pens zouden een kernlading kunnen
bevatten maar vanzelfsprekend ook
een andere moderne uitwerking
hebben, liggend op het gebied der
bacteriologische oorlogvoering, der
gifgassen of psycho-chemie. Want
immers: al naar dè stand der wa
penontwikkeling komen er ernstiger
wapens bij, zoals die op het terrein
van bijzondere stralingen, anti-ma
terie, enz. Zoals men weet speciali
seren de Ver. Staten zich daarente
gen op het gebied der meervoudige
kernraketten (MIRV), raketten dus
die verscheidene kernwapens tegelijk
naar verschillende, verspreid van
elkaar liggende doelen dirigeren.
Men zou er bijvoorbeeld verscheidene
grote steden in West-Rusland tege
lijk mee kunnen uitschakelen. Met
het praten over deze kosmodromes
gaf Svoboda derhalve te kennen dat
er wel degelijk redenen zijn om
eens met elkaar over strategische
wapens te praten.
Kijken we even naar de andere,
de westelijke kant. Toen vijf maan
den geleden president Nixon een be
zoek bracht aan Roemenië zag men
dit in brede kring als een tarten van
de Russische leiders. Wij wezen er
toen al op dat dit bezoek wel eens
een geheel andere reden kon heb
ben, namelijk een poging tot toena
dering tot de Sovjet-Unie in het
licht van de Verklaring van Boeka
rest. En dat ook in de Navo-top de
ze zaken diepgaand werden onder
zocht en besproken.
Kortgeleden drukten onze pre
mier De Jong en minister Luns de
voetsporen van Nixon op de weg
naar Roemenië's hoofdstad Boeka
rest. Het Roemeense blad Scinteia
had hier lovende bewoordingen voor
in verband met de ontspanning en
de vrede in de wereld. Deze reis
was trouwens maar een van de vele
voorbeelden er is dit jaar diplo
matiek druk gereisd waar het de
Russisch-Amerikaanse onderhande
lingen betrof. Vooral in de toenma
lige Westduitse regeringskringen is
wel enige paniek ontstaan toen men
van Amerika's plannen hoorde en
vergeefs heeft men gepoogd presi
dent Nixon nog vóór diens wereld
reis te spreken te krijgen.
Dat was de westelijke kant nu
de Russische. Dan komt men er
niet onderuit allereerst te denken
over de Russisch-Chinese verhou
dingen. Vraag is: was het om hun
goede wil te tonen dat de Russen
dit jaar met militaire eenheden
twee kilometer Chinees grondgebied
(Sin Kiang) binnendrongen in de
richting van de Chinese uranium-
vindplaatsen en kernlaboratoria?
Men herinnere zich een vroegere
gang van zaken. Het is alweer tien
jaar geleden dat de toenmalige Rus
sische leider Nikita Chroestsjov in
Camp David geheim overleg voerde
met toen president Eisenhower. Ge
heim maar men mag aannemen
dat toen onder andere de houding
ten opzichte van communistisch
China is besproken. Binnen twee
jaar werd daarop de zogenaamde
vreedzame coëxistentie gelanceerd
Er speelt nog iets anders. Op 14
mei 1975 loopt het Warschaupact af,
het Oosteuropese militaire bondge
nootschap. Of liever: het kan dan
aflopen als de deelnemers in het
daaraan voorafgaande jaar de wens
NIXON
topconferentie
daartoe te kennen geven. Zo staat
het in artikel 11 van dit pact:
„Dit verdrag blijft twintig jaar
van kracht. In geval van het cre-
eren van een systeem van collec
tieve veiligheid in Europa en bij
het sluiten van een hiertoe strek
kende overeenkomst voor geheel
Europa aangaande de collectieve
veiligheid, verliest dit verdrag
zijn geldigheid op de dag van het
in werking treden van het ver
drag voor geheel Europa."
Wat Moskou bedoelt met deze
„collectieve veiligheid voor geheel
Europa" is wel duidelijk geworden,
want Rusland streeft het al bijna
twintig jaar na zonder tot dusverre
zijn zin te hebben gekregen. In de
praktijk komt het namelijk neer op
ontwapening van Europa met uit
zondering van Rusland zelf en eni
ge grensgebieden een open West-
Europa dus van Rusland uit. Velen
zien hierin voordelen, zowel op eco
nomisch als politiek terrein (de
toenadering tussen Oost en West),
maar altijd struikelt men op het in
bouwen van voldoende garanties
voor Europa's veiligheid.
In het Russische militaire denken
neemt vooral de militaire macht
van West-Duitsland een gewichtige
positie in. Daarom heeft Breznjev
ten aanzien van de Bondsrepubliek
een aantal eisen geformuleerd, die
wel zo ongeveer het optimale aan
geven van wat de Sovjet-Unie in de
lopende onderhandelingen met de
Ver. Staten wil bereiken:
Ontwapening van West-Duits
land of sterke vermindering der
bewapening.
Officiële erkenning door West-
Duitsland van de huidige gren
zen in Europa, inclusief die tus
sen Oost- en West-Duitsland.
Neutralisering van West-Berlijn.
I Toetreding van West-Duitsland
tot het verdrag over de niet-ver-
spreiding van kernwapens. Van
zelfsprekend denkt men hierbij
ook aan 't ultra-centrifuge-pro
ject, waardoor ook Nederland
rechtstreeks bij deze zaak be
trokken is geworden.
Volledige medewerking aan het
systeem van collectieve veilig
heid in Europa.
West-Duitsland moet zich in de
toekomst zonder tegenwerking
neerleggen bij alle beslissingen
waarvan men acht dat ze in het
belang zijr\ van de wereldvrede.
Het verdere verlanglijstje dat
Breznjev aan de Ver. Staten wi!
voorleggen ziet er dan als volgt uit:
Terugtrekking van de Ameri
kaanse troepen uit Vietnam. In
dien dit door de Russen bewerk
stelligd zou kunnen worden bij
voorbeeld tegen 1971 zou dit
voor hen in Azië een aanzienlij
ke prestigewinst op de Chinese
Volksrepubliek opleveren.
Vervolgens vraagt men van
Amerika dat het druk op Israël
zal uitoefenen om zijn troepen
uit de bezette Arabische gebie
den terug te trekken. Indien
men bij de onderhandelingen dit
resultaat zou kunnen boeken,
verkrijgt Rusland ook in de Ara
bische wereld daarmee een
voorsprong.
Een lang gekoesterde wens van
Moskou is eveneens dat meer
Amerikaanse troepen uit Euro
pa worden teruggetrokken.
Opvallend is dat de Navo door
Breznjev niet meer als de boosdoe
ner wordt afgeschilderd, zoals dat
tot voor kort gebruikelijk was in
iedere redevoering. Ook van de hui
dige Westduitse regeringscoalitie
verwacht de Sovjet-Unie blijkbaar
medewerking, want dit zei de Rus
sische partijleider:
„Ais gevolg van de laatste ver
kiezingen zijn, zoals u weet, in de
Duitse Bondsrepubliek opmerke
lijke veranderingen ingetreden
in de politieke verhoudingen. Er
is een nieuwe regeringscoalitie ge
vormd, waarin de sociaal-demo
craten de beslissende rol spelen.
Deze coalitie kwam met een reeks
van openbaringen, waarin zich de
wens aftekende om een realisti
sche positie in de internationale
zaken in te nemen."
De driehoeksverhouding Rusland-
China-Amerika blijft echter bestaan
ondanks de onderhandelingen in
Helsinki. Breznjev maakt er zelfs
gebruik van. In zijn rede wijst hij
op de recente besprekingen tussen
Rusland en de Chinese Volksrepu
bliek en hij laat openlijk horen tot
een Russisch-Chinees akkoord te
willen komen als de veiligheid van
het Russische grondgebied gewaar
borgd wordt. Hij zegt dat het dien
stig is voor de Russische en Chinese
belangen op de lange duur, om de
betrekkingen te normaliseren. Het
voordeel van een Russisch-Chinees
verbond wordt niet onder stoelen of
banken gestoken: hoe sterker het
strijdverbond van de communisti
sche landen, des te effectiever slag
kan aan het Westen worden toege
bracht. Dat hiermee ook een mili
tair bondgenootschap tussen China
en Rusland bedoeld kan worden, be
hoeft geen betoog.
Er zijn verschillende redenen te
bedenken waarom de leiders der
Sovjet-Unie in het kader dei; huidi
ge besprekingen in Helsinki zo na
drukkelijk naar China lonken. De
drie belangrijkste zijn:
Een goede buur is beter dan
een verre vriend!
Men kan op deze wijze pogen
Amerika te chanteren om toe
geeflijk te zijn ten opzichte van
de Russische eisen.
Het vestigen van het wereld
communisme wordt beter ge
diend door een verenigde com
munistische actie dan door ver
deeldheid en versnippering.
In de toespraak van Breznjev
komt dit Russische streven naar
wereldcommunisme weer goed aan
zijn trekken. Letterlijk zegt de Rus
sische partijleider:
„Kameraden, vol overtuiging
zien wij de toekomst tegemoet.
Wij weten dat zich aan ons enor
me taken kunnen en zullen voor
doen, maar wij zijn ervan over
tuigd dat het grootste doel, het
communisme waarvoor de com
munistische partij van de Sovjet-
Unie en de communistische par
tijen der gehele wereld strijden,
zal worden bereikt."
In 1961 stelde Moskou een pro
gramma op, het Derde Partijpro
gramma, dat de wereldheerschappij
van het communistische systeem in
twintig jaar, dus omstreeks 1981,
waar moet maken. Nu is er een
verschil tussen programma's op
stellen en ze ten uitvoer brengen. In
1943 heeft men ook een dergelijk
twintig-jarenprogramma opgezet, het
polstratprogramma, dat diezelf
de communistische wereldheer
schappij beoogde. Maar 1963 is in
middels voorbijgegaan
Hoe dit ook zij, een streven naar
wereldheerschappij, van welke zijde
ook, lijkt niet de juiste geest om bij
onderhandelingen tot werkelijke ont
wapening en ontspanning te komen.
Daarom ligt er tussen Helsinki «n
vrede nog een lange weg.