Marokkaanse toeristenmachine heeft olie nodig
Hotels zijn te duur
Gebrekkig vervoer
Weinig reclame
Sterrenkundigen
vonden ruimte
in Drente
Commissaris in Zeeland van
Wij moeten op onze tellen passen
ondanks goede
economische
perspectieven
Elisabeth Mooy getrouwd
OPENING
ONZICHTBAAR
VAAG
ENERGIE
SEIZOEN
VERGISSING
CONGRES
CHARTERS
STRAND
ZUIDEN
VERGRIJZING
ONDING
WESTERBORK Hoe moeilijk
het is om in dit overladen land nog
een redelijk storingvrij plekje te vinden
hebben de mensen ondervonden die
enkele jaren geleden ruimte moesten
zoeken voor de twaalf reusachtige
schotels, die nu samen een van de
machtigste en snelste radiotelescopen
ter wereld vormen.
Ze vonden dat plekje tenslotte mid
den in de Drentse bossen. Vlak naast
het voormalige kamp Westerbork.
Daar kon nog een stukje stilte van
vijf bij drie kilometer worden afgeba
kend, zodat de sterrenkundigen van de
stichting radiostraling van zon- en melk
weg, straks in alle rust de uiterst
zwakke elektromagnetische stralen die
van miljarden lichtjaren ver uit het
heelal komen, op hun gevoelige appa
ratuur kunnen registreren.
Koningin Juliana zal volgend jaar
juni de officiële opening verrichten van
dit brok precisiewerk, waarvoor de
stichting Zuiver wetenschappelijk on
derzoek negentien miljoen gulden be
taalde, maar over enkele weken zullen
de sterrenkundigen al met hun werk
beginnen.
Op het ogenblik worden de met ui
terste nauwkeurigheid over een lengte
van 1600 meter op een rij geplaatste
radio-telescopen afgesteld.
Er staan zeventig radiosterrenwach
ten op deze aardbol, die samen vrijwel
het hele uitspansel onder schot hebben.
Alle deskundigen zijn nu een beetje ja
loers op de mogelijkheden die de Ne
derlandse sterrenkundigen in Wester
bork krijgen.
„Wij kijken hier vier tot vijf miljard
lichtjaren het heelal in", vertelt direc
teur dr. E. Raimond, die met zijn 37
jaren de scepter zwaait over de splin
ternieuwe radiotelescoop. Dat is een
aardig eindje aangezien één enkel licht
jaar al een afstand van 365 x 24 x 3600
x 300.000 kilometer betekent
Geen wonder dat alle op een mag
neetband vastgelegde gegevens die de
ruimte verstrekt, door een computer
in Leiden moeten worden verwerkt.
Dat „kijken" daar in Westerbork moet
overigens met een korreltje zout wor
den genomen, want elektromagnetische
straling is niet te zien.
Het is ook geen „luisteren" wat zij
doen, het is het opvangen van een soort
onzichtbaar licht met hele lange golf
lengte: Radiostraling. Vaak uitgezon
den door bronnen zo onvoorstelbaar ver
weg, dat ze al miljoenen jaren geleden
verdwenen zijn. Hun „signalen" zijn nu
pas op te vangen.
i.Op deze manier kunnen wij iets
over de ontwikkelingsgeschiedenis van
het heelal te weten komen. In combi
natie met de gegevens die optische
straling verschaft, trachten we te in
terpreteren wat er om ons heen aan
de gang is".
Een radiotelescoop is beslist geen be
tere dan een optische. Wel een andere.
Dat blijkt wel uit het feit dat een radio
telescoop maar een heel vaag beeld van
de maan geeft, terwijl dat vlak naast
de deur liggende hemellichaam met een
gewone kijker toch zo duidelijk is te
zien.Dat komt doordat de maan wel
veel zonlicht weerkaatst, maar slechts
heel weinig radiostraling uitzendt.
Daar staat tegenover dat het stof en
de gassen die „een eindje verderop" in
het heelal zweven, voor een optische
telescoop een ernstige hinderpaal vor
men, terwijl een radiotelescoop daar
geen enkele last van ondervindt.
Het is net zo'n verschil als tussen kij
ken naar en ruiken aan een bloem",
zegt dr. Raimond, die zich veel moeite
getroost om al tekenend uit te leggen
dat je met deze twaalf telescopen op
een rij (waarvan twee op rails) een
even duidelijk beeld van een stukje
heelal ontvangt als met één grote van
dezelfde doorsnee, die om technische
redenen niet te bouwen is.
„Wij doen er 60 uur over om een
kwart vierkante graad waar te nemen.
In de komende maanden willen we zo
diep mogelijk het heelal in kijken en de
structuur van een klein stukje nagaan.
We hebben veel plannen".
Bediend door een wetenschappelijke
staf van vijf man zullen de twaalf scho
tels met een doorsnede van elk 25 me
ter over enkele weken dag en nacht het
heelal aftasten. Op zoek naar de ant
woorden die mogelijk vanuit de onein
dige ruimte worden gefluisterd.
Op de totale hoeveelheid energie, die
de radiotelescoop in Westerbork in een
heel jaar uit de ruimte opvangt, kan
een zaklantaarnlampje maar een half
uur branden. Zo zacht en van zo ver
komen de antwoorden die bovendien
steeds weer nieuwe vragen oproepen
De mensheid zal nog heel lang moeten
zoeken.
De zon brandt onmeedogend op de
dorre roodbruine vlakte om Dar Tounsi,
een lieflijke nederzetting in de buurt
van de koningstad Marrakesj.
Abdallah wandelt in een plechtig wit
gewaad wat rusteloos heen en weer
voor de tenten die zijn opgezet achter
zijn buitenverblijf. Een (al te) gedien
stige jaagt de kinderen weg die naar
de berbers willen kijken die de glaoui
heeft opgetrommeld om zijn gasten te
vermaken.
Het toeristisch hoogseizoen (half de
cember - half mei) staat voor de deur
en ook al daarom moet het hem nuttig
hebben geleken de toeristische specia
listen uit Europa, die een studiereis
door Marokko maken, uit te nodigen
voor een traditionele maaltijd (met de
handen te eten, wat ons zo moeizaam
is afgeleerd).
Hij kijkt geamuseerd naar de stof
wolk achter de berber-ruiters die woest
op hun paarden langs gelopperen en
het is telkens één knal een schot
afvuren voor de tent van de etende
gasten (waarin hij zich overigens niet
heeft verwaardigd ook plaats te ne
men).
Telkens als de stofwolken zijn neer
gedaald is achter hem op de toppen
van het Atlasgebergte weer de eeuwi
ge sneeuw te zien, die glinstert in de
felle zon: de attractie voor de klassieke
(rijke) toerist in dit gebied, die lui zon
nebadend steeds subtiel herinnerd
wordt aan de sneeuw, ijs en mist in
eigen land.
Het beeld bracht ook de toeristische
vergissing in herinnering die Marokko
heeft gemaakt, namelijk de filosofie
dat de toerist alleen maar 's winters
naar dit land zou willen komen en dat
hij per definitie rijk is. Een vergissing
die druk besproken wordt in die tent
daar bij Dar Tounsi.
De rauwe geweerschoten onderbra
ken die gesprekken telkens, maar ze
kwamen lang niet zo hard aan als die
meestal diplomatiek-vriendelijke op
merkingen die de Marokkaanse toeristi
sche autoriteiten enkele dagen tevoren
van die Europeanen te verwerken had
den gekregen.
Ter gelegenheid van de veertigste
verjaardag van koning Hassan werd in
Rabat een congres gehouden, waar bij
na tweehonderd vertegenwoordigers
van reisbureaus en toeristische organi
saties hun visie op 't Marokkaanse toe
risme naar voren konden brengen.
Ze deden dat duidelijk en soms
nauwelijks vriendelijk, vaststellend dat
er in Marokko:
1. nauwelijks hotels zijn die de mas
satoerist kan betalen.
2. de capaciteit van het binnenlands
vervoer te klein is en het materieel
slecht.
3. de gedachte leeft dat het land het
hoofdzakelijk van wintergasten zou
moeten hebben vanwege de grote hitte
in de zomermaanden.
4. te weinig wordt gedaan aan toe
ristische reclame.
Daarbij kreeg de gastheer, de lucht
vaarmaatschappij Royal Air Maroc, die
het congres had georganiseerd, nog op
zijn brood dat hij soepeler moet wor
den met het berekenen van tarieven
voor chartervluchten.
Al die kritiek werd opgefleurd door
persoonlijke ervaringen van reisagen
ten, die bijvoorbeeld geconfronteerd
waren met plotselinge annuleringen
van gereserveerde hotelruimte of die
boze klanten aan de balie hadden ge
had die luchthavenbelasting hadden
Volgens velen in de onherbergza
me woesternij van zuidelijk Marok
ko had Abdallah El Glaoui net zo
goed koning kunnen zijn als Hassan
II wiens statieportret nu zovele za
len, hallen en kantoren in dit
Noordafrikaanse land siert.
Maar het is anders gelopen en nu
heeft deze grote heerser (ook) een
reisbureau. Behalve de glaoui (uit te
spreken als klawie) tekent dat het
belang van het toerisme in Marok
ko, dat in 1968 met een opbrengst
van 223 miljoen dollar (12,2 pro
cent van het nationaal inkomen) de
derde steunpilaar van de economie
was.
den met zijn prachtige berberdorpen en
kasbahs (versterkingen) gelegen te
gen de imposante hellingen van de
Atlas streken waar de afgelopen
honderden jaren weinig veranderd is
(alleen de sieraden van de vrouwen
zijn nu veelal van plastic). Wie Marokko
wil zien mag een bezoek aan de bewo
ners van de bergen en de woestijnen
niet overslaan.
Men zal daarvoor al gauw terecht
komen bij Abdallah El Glaoui, de heer
ser in dit gebied, wiens naam alleen al
vele poorten opent.
Hij constateert dan ook met zich-
baar genoegen hoe zijn gasten op deze
novemberdag hun ogen uitkijken in en
om het kleine Dar Tounsi, een dorp
dat niet eens een fletse afspiegeling mag
heten van de verstilde nederzettingen
in de bergen, die in zijn programma's
staan.
moeten betalen die zonder nadere aan
kondiging was ingevoerd.
Kortom de internationale reiswereld
toonde een grote reserve van massaal
toerisme naar Marokko op korte ter
mijn. Dat werd in een resolutie tot
uiting gebracht die de Marokkaanse toe
ristenorganisatie onder de aandacht
van de regering zou brengen, die am
bitieuze plannen ten uitvoer wil bren
gen teneinde de toerist uit de welva
rende landen ertoe te bewegen zijn va
kantiegeld in Marokko uit te geven.
Marokko heeft daartoe alle kansen
al was het alleen maar omdat het net
als Libanon, Syrië, Egypte en de andere
landen in het Nabije Oosten, een oos
ters land is. Daarvoor bestaat de laat
ste jaren grote belangstelling. Maar
dan moeten er niet voortdurend bom
men en granaten rondvliegen. Dat
schijnt de toerist minder te bevallen.
Tunesië heeft een deel van dit toe
risme opvangen; Marokko dat honder
den kilometers zandstranden heeft langs
de Middellandse Zee en de Atlantische
Oceaan hoopt niet alleen de rest hier
van binnen zijn grenzen te lokken, maar
ook een flink deel van de mensen die
alleen maar in de zon willen liggen.
Daarom wordt er hard gewerkt aan
kampeer- en caravanterreinen, aan de
bouw van hotels, de aanleg van vlieg
velden en wegen en aan uitbreiding van
de nationale busonderneming o.m. met
bussen met airconditioning. Zodoende
hoopt Marokko in 1972 een miljoen toe
risten te kunnen ontvangen (vorig jaar
ruim een half miljoen).
Velen daarvan zullen ongetwijfeld
een tocht maken naar het barre zui-
De voormalige tv-omroepster Elisabeth Mooy is donderdag te
Naarden in het huwelijk getreden met de luchtmachtpiloot H. Hil-
horst.
MIDDELBURG De commissaris van de Koningin in Zeeland, mr. J. van
Aartsen, denkt er niet aan de industrialisatie af te remmen onder druk van de
kritiek, die erop wordt uitgeoefend. „Wij moeten érgens van leven", zegt hij.
Hij juicht het idee van de nieuwe voorzitter van Rijnmond toe om eens te bekij
ken of het huidige Rijnmond later kan opgaan in een regionaal orgaan met be
voegdheden voor het hele gebied tussen Nieuwe Waterweg en Westerschelde.
De suggestie van Rotterdam om zijn
havens onder te brengen in een regio
naal beheer acht hij een positief ding
en niet moeilijk te beantwoorden van
Zeeuwse kant.
Over het verzet: Nu de industrialisa
tie in Zeeland op gang begint te komen,
vergeet men het uitgangspunt, zegt mr.
Van Aartsen. De Statenvergadering
heeft zich in 1967 akkoord verklaard
met een ontwikkelingsschets, die be
oogde industrieën aan te trekken om de
leegloop in de landbouw op te vangen
Een deel van de machtige telesco
pen in Westerbork.
en het vertrek van jongelui uit de pro
vincie, die thuis geen brood meer kon
den verdienen, op te vangen.
„Het college van Gedeputeerde Sta
ten van Zeeland zal deze lijn consequent
voortzetten. Wij zullen dóór moeten
gaan, doodgewoon dóór moeten gaan
met industrialiseren, willen wij onze
welvaart behouden", zegt hij. „Stop
pen betekent voor heel Nederland meer
werkloosheid". Hij vervolgt: „Wij
kunnen lang en kort praten over lucht
en waterverontreiniging (waar wij zeer
attent op willen zijn en waar de moder
ne techniek ons veel bij kan helpen),
maar als wij niet op onze tellen pas
sen, strijken al deze industrieën in Bel
gië of in Duitsland neer. Onze econo
mische situatie lijkt nu heel redelijk,
maar die kan over enkele jaren heel
moeilijk zijn, als er niet voor nieuwe
werkgelegenheid wordt gezorgd".
„Het provinciaal bestuur houdt daar
om vast aan de lijn, die in 1967 werd
uitgezet. Als de Statenvergadering het
roer omgooit, ja, dan houdt alles voor
mij op. Maar dan reis ik misschien de
volgende dag al naar Rotterdam om
burgemeester Thomassen te vragen
asjeblieft de hele Hoekse Waard om te
spitten. Wij moeten toch èrgens van le
ven in Nederland?"
Over Rijnmond: Het overleg-orgaan
in zuidwest-Nederland functioneert met
vallen en opstaan, geeft mr. Van Aart
sen toe, die er voorzitter van is. „Zon
der bevoegdheden doet men niet veel
en het overdragen van bevoegdheden is
een zaak, die heel veel tijd kost".
Hij noemt het een heel gezonde ge
dachte van de voorzitter van Rijnmond
om alle studies, die Rijnmond maakt
over een nieuwe vorm en de noodzake
lijke bevoegdheden voor een regionaal
orgaan, ter beschikking te stellen van
het overleg-orgaan in Zuidwest-Neder
land.
„Het huidige Rijnmond vind ik een
onding. Als er echter in de plaats van
dit Rijnmond straks een regionaal or
gaan met bevoegdheden voor het hele
Delta-gebied kan komen, dan is dat
misschien niet de slechtste oplossing".
„Rotterdam zegt ruimte nodig te heb
ben voor industrieën, die niet ver van
Pernis, Botlek en Europoort kunnen
zitten. Als in de praktijk blijkt, dat ze
zich niet willen laten strikken voor de
Westerschelde en naar het buitenland
dreigen te gaan, dan moet er bij Rot
terdam ruimte voor worden gevonden".
„Onze havenschappen zouden model
kunnen staan voor een regionaal be
heer van de havens tussen Waterweg
en Westerschelde. In zo'n regionaal be
heer zouden ook de departementen van
Financiën, Economische Zaken en Ver
keer en Waterstaat moeten zijn opge
nomen. Dat werkt althans in onze ha
venschappen prima".
De commissaris deelt niet de sugges
tie van de Zeeuwse Gedeputeerde Ka-
land, dat de Hoekse Waard een alterna
tief voor Reimerswaal kan zijn.
„Reimerswaal komt pas aan de or
de na de afsluiting van de Oosterschel-
de in 1978. De zaak van de agglomera
tie-industrieën rond Rotterdam speelt
Mr. J. van Aartsen, commissaris
der koningin in de provincie Zee
land.
zeer binnenkort. Een alternatief van
Reimerswaal kan het land van Saeftin-
ge zijn in Zeeuws-Vlaanderen".
Die komen gelijk aan snee. Met een
tunnel onder de Westerschelde liggen
Reimerswaal en Saeftinge even ver van
de Brabantse bevolkingscentra, waar
voor werkgelegenheid gevonden moet
worden.
wm -w?