veenendaai.se pioniers in canada
Henk en Maas van Manen
ruilden Grutterstraat
voor
blok
hut
tussen beren
en Indianen
Nieuw Veenendaal in
1905 nu Waskatenau
Onrustige Veenendalers
smeten in 1903graszoden
naar nieuwe burgervader
P
E
L
CHEVROLET
MEER BRUINE
EIEREN
GEWENST
Utrechtse
politie vindt
partij wapens
OP JACHT
STOOMKETEL
WASKATENAU
ROTSKELDER
PIONIER
YOU SEE
WEINIG KEUS
V.A.B.
KIRPESTEIN
CANADEES
GRUTTERSTRAAT
BURGERLIJKE STAND
Laimböck handschoenende mooiste
VAN DEN BOSCH
Al enkele jaren geleden vernam onze
medewerker Bert van Kooten dat een
tweetal Veenendaalse emigranten kort
na de eeuwwisseling naar Canada zijn
vertrokken en daar een kolonie hebben
gesticht die men aanvankelijk „Nieuw
Veenendaal" noemde.
Toen hij enkele maanden geleden in
opdracht van een weekblad in enkele
weken heel Canada doortrok herinner
de hij zich de oude geschiedenis. Aan
gekomen in de stad Edmonton infor
meerde hij naar de mogelijkheden om
één van de oude pioniers op te zoeken.
Samen met z'n gastheer Kees Roetman
van Air Canada trok hij de prairies in
om een hrokje gesehiedenis te achter
halen. Hendrik van Manen bleek nog in
leven en dat leverde een reportage op
die vooral onze oudere lezers zal aan
spreken.
WASKATEISAU Soms dook er een Cree-lndiaan op uit
het dichte woud van PinecreekHier en daar snuffelde een
heer rond en verder klonken er de bijlslagen of de spaar
zame landbouwwerktuigenmeestal getrokken door lang
zame ossen. Maar verder heerste er rust en stilte over het
weidse en woeste land in West-Canada. In een klein kan
toorgebouw van het stadje Edmonton hadden Hendrik
en Maas van Manen alleen maar een handtekening gekrab
beld op het officiële papier van de provincie Alberta. Maas
wist precies waar hij heen wilde en de 18-jarige Hendrik
van Manen volgde z'n broer gedwee. In 1907 was Maas uit
Veenendaal vertrokkensamen met z'n vriend Peter Blom
uit Zeist. Het geld voor de overtocht u as verdiend met werk
in Duitsland. Zes weken na aankomst was de knaap uit
Zeist gestorven en toen de brief van de eenzaam achterge
bleven Maas aankwam in de Grutterstraat achter de Zwaai
had Hendrik direct besloten: „Ik ga naar Maas". Hendrik
van Manen senior en z'n vrouw Johanna Hey zagen na kor
te tijd hun tweede zoon vertrekken naar het verre en
vreemde land. Misschien zou hij t er beter hebben dan in
J eenendaal anno !908% waar het een zorgzame tijd was
met veel werkloosheid.
De Van Manen's stonden bekend als
eigenzinnige mensen, die hun eigen za
ken regelden en er niets voor voelden
om zich de wet te laten voorschrijven
door anderen. Vandaar ook dat Maas
en Hendrik de wildernis van Pinecreek
opzochten om een eigen bedrijf te be
ginnen.
Vanuit Edmonton was het twee of
drie dagen reizen over de smalle kar-
resporen. Bij aankomst bleek er nie
mand te wonen en kapten de twee Vee-
nendalers een aantal bomen om van het
ruwe hout een eerste blokhut te bou
wen. Wel moesten ze opppassen voor de
grote beren die onverwachts opdoken
en 's nachts aan de hut kwamen snuf
felen. Overdag zagen ze niet veel meer
dan een enkele „rode broeder" van de
Berenoorstam, Indianen die behoorden
tot. de uitstervende Crees.
Hard werken was het, om de nog
woeste grond te ontginnen en geschikt
te maken om te zaaien en te planten.
Vlees was er in overvloed, als Hendrik
maar even op jacht ging. Het was im
mers nog de tijd van de kudden buffels
die voorbij trokken. Om van de herten,
de beren en de talloze andere dieren in
het natuurgebied langs de Waskatenau
rivier maar niet te spreken.
i -
Tweeënzestig jaar later staat er een
zaam op een stuk grond aan de „Main-
street" van Waskatenau nog een „ho-
mesteaders"-hut. Als een herinnering
aan de begintijd van het dorp. Maar
ook als een eerbetoon aan de pioniers
als Maas en Hendrik van Manen, die de
eerste waren en er een nieuw Veenen
daal hebben gesticht.
Het sombere gebouwtje dat het eerste
onderdak vormde wordt nu alleen nog
gebruikt als „vergaderlokaal" voor de
mannen van Waskatenau, die echter
niet vergaderen maar er whisky drin
ken en poker spelen. Het is er donker
en vochtig, met de Engelse vlag aan de
wand en daarnaast een grote foto van
koningin Elizabeth.
Vanuit Edmonton is het zo'n zestig
mijl in noordoostelijke richting. Aan
vankelijk over uitstekende wegen maar
tenslotte over een stoffige hobbelweg
door het licht heuvelachtige landschap.
Kees Roetman, vertegenwoordiger van
de Canadese luchtvaartmaatschappij
Air Canada en na zes jaar zich volko-
men thuisvoelend in de omgeving van
Edmonton, voelde veel voor het idee1
om te proberen de „geschiedenis" van
Hendrik van Manen te gaan achterha
len. Hij houdt er van om iets te onder
nemen, „en als die Van Manen nog i
leeft wil ik hem ook wel eens ontmoe-
Hendrik van Manen, 80 jaar, die nog dagelijks door het ruige land van
West-Canada rijdt op z'n tractor.
Nora halverwege de afstand te vinden
zouden zijn in Lacombe, bij het meer
aan de highway naar Calgary. „Zo juist
zat de oude Henry nog op de tractor",
zei Nora op de vraag of hij nog goed
gezond was. Een lachende en breed ge
schouderde man, gebruind door de zon
en met een grote cowboyhoed op kwam
enkele uren later het restaurant Juni
per Lodge binnen: de eerste pionier
van Pinecreek en Waskatenau Henry
van Manen.
Het eerste wat Hendrik van Manen
doet als ie op z'n praatstoel zit is een
sigaar opsteken. „Een Canadese, vou
see. want die bevallen me nu't beste".
Dan duikt hij in z'n herinnering en is
plotseling 70 jaar jonger. „In die tijd
was het niet zo rustig in Veenendaal".
zegt hij met twinkelende oogjes. „Ik
weet nog dat we een nieuwe burge
meester kregen. Hij kwam uit de grote
stad. dus we hadden er niet zoveel ver
trouwen in. En later bleek dat we 't
goed bekeken hadden, want op Konin
ginnedag in 1903 of 1904 kwam hij ons
vanaf het bordes vertellen dat we voort
aan moesten werken op die dag. Toen
werden er stenen en graszoden naar
hem gesmeten en leek het een complete
opstand te worden".
Terugdenkend aan die oude tijd weet
ten", had hij vorige avond nog gezegd.
Het begon al vrij warm te worden
toen we het bordje met de naam Was
katenau zagen en naar het benzine
pompstation reden. Kees Roetman:
„Dat is de gewoonte in dit land.' Als je
in een dorp iets zoekt dan vraag je het
aan de man bij het service-station". In
het schamele gebouwtje naast de pomp
stonden vier ongeschoren mannen een
praatje te maken. De oudste voerde het
woord toen gevraagd werd naar Hen
drik van Manen.
„Yèh, Henry van Manen heb ik ge
kend. Was een sterke kerel. Hij woonde
bij Pinecreek maar hij is al jaren weg
hier. Zeker wel twintig jaar. Hij zal
wel dood zijn, net als z'n broer. Die
woonde hier ook in de omgeving, maar
hij is in z'n auto gestorven toen ie in
Edmonton was. Vraag het maar aan de
burgemeester in de Hoofdstraat. Da's
een halve mijl verderop".
De Hoofdstraat van Waskatenau
bestaat uit niet meer dan 15 a 20 hui
zen aan beide kanten van een brede
weg. De kruidenier blijkt tevens de
kapper en ook doodgraver te zijn,
terwijl de burgemeester druk bezig is
als beheerder en monteur van de wa-
Aan de achterzijde van het restau
rant .Juniper Lodge" te Lacombe
liet onze medewerker zich vereeuwi
gen met Hendrik van Manen, samen
met z'n zoon Hans en schoondochter
Nora en de kleinkinderen.
tertoren. De benzinepompman was
nieuwsgierig geworden en kwam ook
nog even er bij, om te vertellen dat
Henry van Manen vroeger altijd bij
de familie Hegi te gast was.
Vader Hegi was zeer oud geworden
én vorig jaar gestorven. Dochter Betty
leeft nu eenzaam in het oude boerderij
tje. „Van hieruit twee mijl naar het
westen en dan vier mijl in de noorde
lijke richting en dan nog anderhalve
mijl linksaf".
Het klopte voortreffelijk en een half
uur later schonk Betty Hegi een kopje
„Hollendse koffie". Sinds ruim een
jaar woonde ze alleen in haar huisje
•onder elektrische licht, zonder gas, wa
terleiding en telefoon. Bang is ze niet,
want ze heeft haar oude jachtgeweer
en een pistool. Geen televisie maar als
koelkast is er de ruime kelder onder
het huisje, uitgehouwen in de rotsen.
Haar trots is de grote kast met Chi
nees porselein, waarbij zeldzame
kunststukjes die ze na al die jaren nog
bewondert. Haar oude kolonistenhuis is
een brok historie in het nieuwe Cana
da. Ze drinkt nog uit de waterput, bakt
haar eigen brood en in een hoekje van
de kamer staat een oude grammofoon -
met - slinger.
„Soms zie ik elf of twaalf dagen lang
niemand. Vooral in de winter ben je
vat eenzaam, omdat er dan geen door
komen aan is met zoveel sneeuw", ver-
elt ze.
Maar in elk geval was het Betty Hegi
(vader kwam ondanks z'n achternaam
niet uit Hongarije maar uit Den Haag)
die kpn vertellen dat Hendrik van Ma
nen nog leefde en nu een paar honderd
mijl ten zuiden van Edmonton woont,
in Delburne bij Red Deer. „Vorige
maand is hij 80 jaar geworden en was
ie hele familie nog bij elkaar".
De volgende dag was er voldoende
ijd om naar Delburne te rijden. Maar
per telefoon kwam de afspraak tot
stand dat Hendrik van Manen, verge
zeld door zoon Hans en schoondochter
Klazien van Manen-Blom stuurde
deze eerste groepsfoto vanuit Pine
creek naar Veenendaal. Op de ach
terkant stelde ze het gezelschap voor:
,,Dit. kiekje zijn allemaal Hollanders
en Belgen. De eerste vrouw met 't
jongetje is onze buurvrouw, een Bel
gische, de tweede een Hollandse met
haar twee kindertjes. Dan ik en Maas
en een andere Belg, Hendrik en Trui
met hun baby, Rita en Henri voor
óns en de buurman. Onze baby's sla
pen. die zijn later getrokken in de
stoel. Dat stuur ik er bij."
Hendrik van Manen zich steeds meer te
herinneren. Zoals de geschiedenis met
de eerste stoomketel voor de fabriek
van Gebr. Van Leeuwen, die vanaf Eist
naar Veenendaal moest worden ge
sleept en bleef steken bij de hoge brug
over het Omleidingskanaal op de Ker-
kewijk. „Daar is nog een liedje over",
schiet Hertdrik te binnen en dan blijkt
dat de oude pionier nog zingen kan
ook:
Komt vrienden sluit u bij ons aan,
om de ketel aan 't spoor te halen.
We trokken al aan 't touw
Maar het ging niet al te gauw
En voor de vaartse brug
moest de ketel weer terug.
Maar voor een vaatje bier
Kreeg Van Leeuwen de ketel hier.
Ongetwijfeld een lied dat gecompo
neerd en van tekst voorzien werd toen
de bewuste ketel was afgeleverd en het
gerstenat al een zekere invloed had op
componist en tekstdichter.
Dan is Hendrik van Manen weer te
rug in de Zandstraat, bij het Lombok
en 't Boerslaand. Hij noemt de oude
adressen in onvervalst Veens en weet
zich te herinneren dat er de laatste
keer toen hij Veenendaal bezocht in
1929 al veel veranderd was. „Ik kende
er bijna niemand meer behalve de ou
deren. you see. Maar mij kenden ze
wel. Dan hoorde ik ze zeggen ..dag
Hendrik" en dan moest ik eerst even
nadenken wie het waren".
Hendrik van Manen heeft z'n leven
lang hard gewerkt. „Dat moest ook wel,
want het ging er om je eigen bedrijf op
te bouwen. Toen de spoorlijn er kwam
ging het wat gemakkelijker. Dat was in
1919. De eerste jaren woonden we erg
verlaten in Pinecreek. In 1913 kwam er
een postkantoor, dat was tevens een
halte voor de postkoets van Smoke La
ke. Er vestigden zich enkele Belgische
families in Pinecreek en later ook En
gelsen".
Uiteraard hadden jonge kerels als
Maas en Hendrik van Manen weinig
middelen van bestaan. Het land moest
nog ontgonnen worden en in die tijd
Twintig meter van de hoofdstraat
van Waskatenau staat nu nog de
blokhut, die het eerste onderkomen
was van de familie Van Manen. Nu
wordt er door de mannen van het
dorp af en toe vergaderd"met
whisky en pokerspel.
De oudste van de twee broers,
Maas van Manen voor de eerste blok
hut die men bouwde in Pinecreek.
Trots poseerde vader met z'n twee
ling bij de voordeur van het ,,huis".
hewerkten de Veenendalers hun land
met een paard en een os voor de ploeg.
Geertruida stuurde de ploeg en Hen
drik de vreemde combinatie van paard
en os.
Na een aantal jaren kon Maas, de
oudste van de twee, de roep van de
natuur niet weerstaan en had hij bo
vendien voldoende geld verdiend om
een passagebiljet naar Zeist te sturen,
waarop z'n verloofde Klazien Blom
naar Canada vertrok. Maas haalde haar
van de boot en het jonge paar vertrok
direct naar het stadhuis om te trouwen.
Toen er eenmaal kinderen waren
voelde Hendrik er ook wel voor om ge
zelschap te hebben en negen jaar na
haar komst moest schoonzuster Klazien
terug naar Holland om haar zuster
Geertruida te halen als bruid voor
Hendrik. „Zo ging dat in die dagen. Ik
had niet veel keus", zegt Hendrik nu
nog lachend. In het gezin van Maas
werd tweemaal een tweeling geboren
maar Hendrik en Geertruida kregen
slechts één zoon Hans.
In 1913 vertrokken de Indianen uit
het gebied rond Pinecreek en werd of
ficieel het plaatsje Waskatenau ge
sticht. De naam werd gekozen door een
groep van 13 kolonisten, als eerbetoon
aan de Cree-Indianen. Er kwam een
school met 23 leerlingen. De aanleg van
de spoorlijn had tot gevolg dat binnen
drie jaren veertig gebouwen verrezen
rond het station van de Canadian Na
tional Railroad. Er werd een feestdag
van gemaakt met als hoofdattractie:
een paardenrace en... voetbalwedstrij
den.
Nu. in 1970, zoekt men tevergeefs
naar de Van Manen's in het 3000 in-
ADVERTENTIE
▼EENFNDAAI
CITY-MOTORS SDI
RAALTE Op de in Raalte gehou
den algemene ledenvergadering van de
samenwerkende eiercooperaties Sa-
meico die 52 pet van de binnenlandse
eierafzet beheerst, heeft directeur A. J.
Wegdam aangedrongen op het leveren
van meer bruine eiren door de leden.
Deze blijken beter in de markt te liggen
dan de witte.
Ondanks de slechte situatie in de
pluimveesector zag de heer Wegdam op
lange termijn toch kansen voor Neder
land in de EEG, al zal er wel nog meer
aandacht aan de kwaliteit moeten wor
den besteed.
woners tellende Waskatenau. De jon
gere generatie heeft zich verspreid
over het uitgestrekte land langs de
Rocky Mountains en de North
katchewan rivier.
In Delburne. een heel klein plaatsje
bij Red Dear heeft Hans van Manen nu
een eigen landbouwbedrijf, waar vader
Hendrik van Manen nog dagelijks mee
werkt. Op jacht gaan om een stuk vlees
in de braadpan is er niet meer bij. „De
biefstuk komt nu uit de supermarkt,
you see" zegt de oude pionier en hij is
er niet rouwig om. Want. Henry van
Manen is een echte Canadees gewor
den.
Of hij nog eens op z'n oude dag naar
Veenendaal komt weet hij niet. „Er
zullen wel geen mensen meer in Vee
nendaal zijn die me nog kennen. Als
dat wel zo was, ja dan zou ik nog wel
eens rond willen kijken", zegt Van Ma
nen bedachtzaam.
De Grutterstraat, vanwaar Hendrik
van Manen 62 jaar geleden vertrok is
er niet meer. Maar wie het nauwe gan
getje tussen twee huizen aan het Ver
laat, juist tegenover de Hollandia wol
en kousenfabriek weet te vinden kan er
nog het blok huizen terugvinden dat
vroeger de Grutterstraat was. De ra
men en deuren zijn dichtgemetseld en
waar toen armoede heerste is nu een
magazijn van de const.ructiewerkplaats
en machinefabriek Hendriks Veenen
daal N.V.
Op korte afstand verrijzen de moder
ne flatgebouwen van een nieuwe woon
wijk. De oude Hendrik van Manen zou
er vreemd van opkijken als hij het zag.
UTRECHT Bij huiszoeking in de
woning van de 40-jarige chauffeur P.
heeft de politie woensdagmiddag een
partij vuurwapens gevonden.
P. is diezelfde avond toen hij op het
hoofdbureau kwam aangehouden en in
gesloten. De politie is er vrijwel van
overtuigd met een handelaar te maken
te hebben ook al verklaard P. zelf dat
hij de wapens gebruikt om te stropen.
Aangetroffen zijn: een nieuwe vuur-
buks kaliber 22 Long Rifle, een vuur-
buks kaliber 22 Short Rifle, een pistool
kaliber 7.65 FN, een cilinderrevolver in
tas met vijf patronen kaliber 44, een
zwaar luchtdrukpistool geschikt voor
afdrijving en een Flobertpistool, 400
patronen kaliber 22, 50 patronen kali
ber 7.65 en 15 patronen kaliber 9.
SCHERPENZEEL Ondertrouwd: J.
L. Cozijnsen en C. van Dijk.
Getrouwd: H. A. Bakker en T. Ros
kam.
Overleden: G. Jansen e.v. G. den
Hartog, 57 jaar.
ADVERTENTIE
Speciaalzaak in lederwaren
HOOSSTRAAT 4 - 6 VEENENDAAL TELEFOON 11529
