Strijd tussen Oost en West wereldomvattend
Beste vermomming spion is z'n eigen gezicht
Geheime diensten schuwen moord (soms) niet
Topfiguren van weleer
leiden nu rustiger leven
HOOGCONJUNCTUUR IN ZUID-AFRIKA
IN „BLANKMAKENDE MIDDELEN
„Als ooit de volle waarheid aan het licht komt van de spionage-activiteiten van thans, zal de wereld terugschrikken
voor zoveel duivels raffinement en bruut geweld". Dit is geen citaat uit een spionageroman, maar de zakelijke consta
tering van het hoofd van de „Special Branch" van Scotland Yard, de afdeling die het politiële aspect van de contra
spionage behandelt.
Er woedt een felle strijd tussen de geheime diensten van Oost en West. Een wereldomvattende strijd waar geen land
huiten blijft. Ook ons land niet.
In deze strijd gebeuren dingen die de stoutste fantasie overtreffen. Alles is anders dan in het gewone leven. De
werkelijkheid wordt vaak als camouflage gebruikt. Onschuldig lijkende zakenvestigingen zijn hoofdkwartieren van
spionage of contra-spionagediensten. Psychologen en wetenschapsmensen zijn bij het geheime werk ingeschakeld.
Getracht wordt onmogelijke acties een alledaags aanzien te geven. Ook probeert men anderen verantwoordelijk te
stellen voor daden die men zelf liet verrichten. Soms verdwijnen personen op sleutelposities. Koeriers met geheime
documenten verongelukken. De eeuwige spion is actiever dan ooit. Het geheime werk is omvangrijker geworden,
omdat op de oorlog '40-'45 geen werkelijke vrede is gevolgd.
In dit artikel wordt een tip van de sluier opgelicht die over deze schimmige wereld hangt.
Een heksenketel vol
tegenstrijdigheden is
de moderne spionage.
Schijn is werkelijk
heid, maar wat als
echt wordt aangeno
men, is vaak mislei
ding.
Niet lang geleden gingen ge
heime agenten toegetakeld
met baarden, snorren en
donkere brillen op sluip-
schoenen het spionagepad
op.
GESCHOPT
EXAMENKLAS
TURELUURS
OPERATIEZAAL
MEERMALEN
9?
„Steeds beter
Kleurdrempel
TSJECHEN
BUREAU
WACHTPOSTEN
PAARTJES
SPIONNEN ZIJN ACTIEVER DAN OOIT
Nu is de grondregel voor zijn ca
mouflage: „Je beste vermomming fe
Je eigen gezicht"". Op die basis wordt
ook voortgebouwd om een geheime
agent tot een totaal andere persoon
lijkheid om te vormen.
In plaats van ingewikkelde fanta
sieën omtrent zijn afkomst en levens
geschiedenis. wordt zijn „legende"
zoals dat heet zoveel mogelijk aan de
werkelijkheid aangepast. Slechts op
essentiële punten worden wijzigingen
en kleine verschuivingen aange
bracht. Die worden er hardhandig bij
hem ingehamerd.
In de voorbereidingsperiode die aan
«ijn feitelijke opdracht voorafgaat
wordt hij meermalen per week
's nachts uit bed getrommeld. Hij
wordt dan niet zelden geschopt en ge-
Blagen, alsof hij werkelijk in handen
van de tegenpartij is gevallen. Onder
het verblindende licht van een „der
de-graadslamp" wordt hem dan zijn
„les" overhoord.
De werkelijkheid wordt realistisch
nagebootst. Spionagescholen in de
Sovjet-Unie bestaan uit dorpen, ge
bouwd in de trant van en met inwo
ners van het land waar de cursisten
op worden voorbereid. De taal van
dat land wordt er gesproken. Men eet
en drinkt er zoals in dat dat vreemde
land.
Van een opleidingskamp voor wes
telijke spionnen in Canada is bekend,
dat de agenten van de „examenklas"
worden getest met oefeningen waarbij
op kritieke momenten ook met scherp
wordt geschoten.
Het ideaal 1c geheime agenten in
dienst te krijgen van de nationaliteit
van het land waar gespioneerd moet
worden. Die weten van jongsaf hoe in
dat land wordt gegeten. Hoe men daar
een brief adresseert, of de knopen aan
de jas met een parallel- of kruissteek
zijn aangezet en al die andere kleinig
heden waar een inwoner geen moei
lijkheden mee heeft maar waar een
geheime agent van andere nationali
teit die ook elders is opgevoed, lelijk
mee in de gaten kan lopen.
Een andere grondregel voor de ge
heime agent is, dat hij méér moet zijn
dan hij schijnt. Dus precies het tegen-
Greville Wynne, de Brit
se zakenman die lange
tijd voor de Britse geheime
dienst agent was, heeft in die
tijd volop meegedaan aan
misleidende operaties. In Pa
rijs maakte hij ingewikkelde
autoritten om mogelijke' Rus
sische spionnen die op hem
loerden, om de tuin te leiden.
De vroegere Britse spion, die
op de laatste dag van juli dit
jaar met een Nederlandse in
het huwelijk trad, vertelt
zelf over die spannende tijd.
De ex-Sowjet-agent Ni
kolai Khokhlov toont
hier de dodelijke sigaretten
koker" waarmee hij tegen
standers van de Sowjet-Unie
moest vermoorden. Op het
moment dat hij slachtoffers
een sigaret aanbood, hoefde
hij slechts op een knopje te
drukken en de man die moest
sterven werd door een dode
lijke straal blauwzuurgas ge
troffen. Van sommige slacht
offers. door andere geheime
agenten op deze manier ver
moord, was aanvankelijk aan
genomen dat zij zelfmoord
hadden gepleegd met cyaan
kali.
overgestelde waar in de gewone
maatschappij naar wordt gestreefd.
De spion mag in niets laten blijken
dat hij bijzondere specialiteiten en
kwaliteiten heeft.
De beste spionnen zijn in staat zich
voor te doen als onbenullige burger
mannetjes waar niemand op let. Ge
heime agenten komen soms voor zul
ke ingewikkelde situaties te staan da.
zij niet meer precies weten waar het
om gaat, wat zij doen en wie het fe;
telijke werk verricht.
„Zij worden er er soms zo tureluurs
van" zei Allan Dulles, de vorige chef
van de Amerikaanse geheime dienst
CIA, „dat ze niet meer weten wat bo
ven of onder is".
Allan Dulles weet er alles van. Tij
dens de oorlog leidde hij in Bern niet
alleen de OSS (Office of Strategie
Service de voorloper van de tegen
woordige CIA), hij was ook de be
langrijkste agent van die Amerikaan
se geheime dienst. Duizenden gehei
men heeft hij de Duitsers ontfutseld.
Zo ontdekte hij dat de Duitse duik
boten via een geheime zender in Du
blin gegevens doorkregen voor hun
aanvallen op de geallieerde kon
vooien. In het ministerie van buiten
landse zaken in Berlijn had hij spion
nen zitten. In een Berlijns ziekenhuis
werden 's nachts in de operatiezaal
voor hem microfoto's gemaakt van
documenten die „even uit de ministe
ries waren geleend". In een vroeg sta
dium wist hij gl veel af van de V-
wapens die in Penemündè werden
ontwikkeld. In mei 1945 voerde hij
geheime besprekingen met generaal
Wolff, de opperbevelhebber van de
Waffen-SS in Noord-Italië, waardoor
een einde aan de oorlog kwam op di4
Europese front.
Allan Dulles had zijn sporen ver
diend in de spionage. Het was niet
door toedoen van zijn broer John Fos
ter, de minister van buitenlandse za
ken van de VS, dat hij bij de oprich
ting van de CIA (Central Intelligence
Aigency) daarvan het hoofd werd.
Deze wereldomspannende inlichtin
gendienst ontwikkelt op allerlei ter
reinen activiteiten. Ook acties op het
gebied van de buitenlandse politiek.
Gezegd wordt dat daardoor in sommi
ge landen veranderingen optraden in
de regimes. Zo wordt beweerd dat het
mede het werk van de CIA is geweest
toen in 1953 een revolte ontstond te
gen de Perzische minister-president
Mohammed Mossadegh. Dat de CIA
de hand heeft gehad in de omwente
ling van Guatemala (1954) en het ver
dringen van minister-president prins
Laos ontstond.
Andere, minder geslaagde acties
zoals het avontuur in de Varkens Baai
waardoor de crisis rond Cuba ont
stond, hebben de Amerikanen de
naam bezorgd dat zij niet zo geschikt
voor het geheime werk zouden zijn.
Het feit echter dat het opbouwen van
een image een Amerikaanse uitvin
ding is en de Amerikanen het nooit
hebben tegengesproken dat zij slechte
spionnen zouden zijn, geeft uiteraard
wel te denken.
Nimmer zijn de Amerikaanse gehei
me diensten in een publiciteit geko
men die in de na-oorlogse jaren
meermalen rond de inlichtingendien
sten is ontstaan. Zo heeft de negende
afdeling van de Russische staatsvei
ligheidsdienst de naam van de afde
ling der „natte zaken". Sedert de op
richting van de KGB is het de der
tiende afdeling, die gewelddaden en
liquidatieactiviteiten op haar conto
krijgt. Zulke acties zouden voorname
lijk worden uitgevoerd tegen vroegere
medewerkers die naar het Westen zijn
overgelopen. Ook tegen leiders van
Russische immigrantenorganisaties
buiten de Sovjet-Unie.
Bij dit duistere werk worden vol
gens verklaringen van vroegere me
dewerkers van deze moord- en sabo-
tagebrigade alle moderne technieken
toegepast. Gasspuitjes en gif met een
snelle en dodelijke werking zonder
dat nadien een juiste doodsoorzaak is
vast te stellen.
Nikolai Khokhlov, die in 1953 naar
het Westen is overgelopen, heeft uit
voerige en uitermate belangrijke in
lichtingen verschaft over deze wrede
geheime acties. Verscheidene keren
heeft Khokhlov zelf opdrachten ge-
JOHANNESBURG Zwart moge mooi zijn,
de verkoop van middeltjes om de huid te ble
ken beleeft een hoogconjunctuur onder de zwar
te Afrikanen.
In advertenties voor zulke middelen in bladen,
die door niet-blanken worden gelezen, worden
deze aangespoord, zich „aan te sluiten bij de
mensen die succes hebben" of „zich een teint
te verwerven om trots op te zijn".
Stilzwijgend wordt in zulke advertenties be
toogd, dat het beter is blank te zijn dan zwart,
een opvatting, waartegen moeilijk te redene
ren valt als je onder een apartheidsregime leeft.
De rassenscheiding wordt evenwel in die ad
vertenties nooit genoemd. Dat is ook niet no
dig. De propagandisten doen het alleen maar
voorkomen, dat Afrikanen wellicht gelukkiger
zullen zijn en meer succes zullen hebben als ze
een heel klein beetje blanker zijn.
Volgens de schatting van een leidende per
soonlijkheid van een pharmaceutisch concern
telt Zuid-Afrika ongeveer 30 fabrikanten van
bleekmiddelen voor de huid.
„Zelfs de eredienst die aan zwart wordt bewe
zen onder de leuze „zwart is mooi" heeft de
vraag niet doen afnemen", zegt hij, „en de
bleekmiddelen worden steeds beter".
De verkoop van schoonheidsmiddelen onder
zwarten heeft een enorme omvang. Keurig ver
zorgde Afrikaanse jonge vrouwen vormen de
voorhoede van het verkoopsters leger.
De 24-jarige juffrouw Sarah Mhlanga bijvoor
beeld verkoopt als adviseuse voor huidverzor
ging elke dag meer dan tien „volledige behan
delingen" en haar firma heeft 50 van zulke ad
viseuses in dienst.
Er bestaan speciale samenstellingen voor een
tere huid, een droge huid en een zeer donkere
huid. Er kunnen aan de behandeling ook spe
ciale soorten zeep en vanishing creams te pas
komen en de volledige behandeling kost ongc
veer twee rand (circa f 10,-).
De kuur vereist twee toepassingen per dag gc
durende twee maanden. De eerste tekenen van
een lichtere huid worden geacht zich te verto
nen na ongeveer tien dagen. De huid herkrijgt
geleidelijk haar natuurlijke kleur als de behan
delingen worden gestaakt.
„De vraag is inderdaad zeer groot", zegt juf
frouw Mhlanga, die ongeveer f 300,- per maand
verdient. „Afrikaanse vrouwen geloven dat zij
aantrekkelijker zijn als zij een lichte huid heb
ben en mannen kopen de middelen hetzij om
dat zij voor kleurlingen (de officiële naam voor
mulatten) willen worden gehouden of om zich
aantrekkelijker te maken".
Het valt niet te betwijfelen, dat middelen om
de huid te bleken, preparaten om het haar te
ontkroezen en pruiken sommige niet-blanken
helpen de „kleurdrempel" te overschrijden.
De wet op het bevolkingsregister deelt de in
woners van Zuid-Afrika in in blanken, kleur
lingen, bantoe's (zwarten) en Aziaten. De klas-
sificatie is streng als men afziet van enkele
zonderlinge uitzonderingen. Daartoe behoren
Iraanse „ereblanken", die helpen een olieraffi
naderij te bouwen, en zakenlieden en anderen
jit Japan, dat een belangrijke handelspartner
is.
Verschillende leden van hetzelfde gezin kunnen
naar het ras worden ondergebracht in verschil
lende hokjes. Volgens de wet zouden zij niet bij
elkaar mogen wonen tenzij de niet-blanken
worden beschouwd als huishoudelijk personeel.
Een handvol zal wellicht proberen als blank te
worden beschouwd. Afrikanen, die in de gele
genheid zijn, schijnen evenwel volkomen tevre
den te zijn met bruin (kleurling).
Over het algemeen evenwel houden de schoon
heidsverkoopsters zoals Sarah Mhlanga en
„miss Lita" zich uitsluitend bezig met het pous
seren van hun produkt.
Juffrouw Lita zij heet in werkelijkheid Eve
lyn Kente is de superverkoopster in de bran
che. Anderen dragen eenvoudige stofjassen en
bedienen kleine toonbanken bij de deuren van
winkels en supermarkten.
Juffrouw Kente werkt van tijd tot tijd als mo
del, is in de V.S. geweest en getrouwd met een
producer *an toneelstukken. Zij draagt dure
kleren, is geraffineerd opgemaakt, draagt een
fraaie pruik en bezoekt haar klanten in een
comfortabele, glanzende, rode Italiaanse sport
wagen.
„Tal van rijke Afrikanen rijden in grote, glim
mende Amerikaanse wagens", zegt haar blanke
baas. „We vonden dat Evelyn, als zij indruk
wilde maken in de (zwarte) gemeenten, in iets
anders moest rijden en we besloten tot een
Europese sportwagen. De meeste van haar klan
ten zijn dienstboden in de loonklasse van 19 tot
25 rand per maand, die een lichtere huid be
schouwen als een paspoort naar succes".
kregen bepaalde tegenstanders van de
Sovjet-Unie te vermoorden.
Enkele malen heeft hij die opdracht
geweigerd en tenslotte deed hij alsof
hij hem zou uitvoeren doch toen liep
hij over naar het Westen.
Het wapen dat hij had meegekregen
zat verborgen in een sigarettenkoker.
Hij behoefde zijn slachtoffer slechts
een sigaret aan te bieden, op een
knopje te drukken. Er spoot dan een
straal blauwzuurgas in de richting
van het slachtoffer, dat vrijwel on
middellijk werd gedood bij inademing
van het giftige gas.
Alvorens hem zijn slachtoffers wer
den aangewezen, heeft hij enige tijd
op valse papieren door Europa moe
ten reizen om na te gaan, of die valse
papieren aan de grenzen geen moei
lijkheden zouden opleveren. De mede
delingen, die hij aan de Amerikaanse
geheime dienst heeft gedaan over het
werk van de Russische diensten, be
hoorden tot de belangrijkste onthul
lingen tot dan toe.
In 1957 was Kohkhlov zelf bijna het
slachtoffer van een moordaanslag.
Tijdens een bijeenkomst in Frankfurt
waar hij een groep georganiseerde
anti-communistische Russen toesprak,
bleek er vergif te zitten in de koffie
die voor hem was bestemd. In die tijd
kwam ook aan het licht, dat Russische
geheime agenten volkomen geruisloze
pistolen bezaten. Die werden afge
vuurd door een elektrischeontlading,
opgewekt door een kleine batterij.
Er volgden roerige jaren waarin al
lerlei onthutsende onthullingen over
politieke en spionagemoorden werden
gedaan. De geheime agent van de
moord-kolonne der Sovjet-Russische
geheime dienst Bogdan Nikolai Sta-
schinski die in 1961 naar het Westen
overliep, bekende dat hij voor de be
ruchte afdeling 13 moorden had ge
pleegd.
Zo onthulde hij de Ukrainse natio
nalistische leiders en Rebet en Stefan
Bandera te hebben vermoord met een
gaspistool. Bandera zeeg ineen op de
stoep van zijn woning te München op
15 oktober 1959. Hij leefde daar onder
een schuilnaam, doch de Russische
geheime dienst wist hem te vinden.
Met de arrestatie in augustus van
Max Kovacic een belangrijke ambte
naar van het ministerie van binnen
landse zaken in Wenen, is opnieuw
bevestigd hoever de Tsjechnische ge
heime dienst op dit ogenblik in Oos
tenrijk is geïnfiltreerd.
Al eeuwenlang is Oostenrijk brand
punt van spionage. Bij het vertrek
van de jeep met de Grote Vier kort
na de oorlog, leek het alsof ook de
geheime agenten Oostenrijk verlieten.
Na de Russische inval in Tsjechos-
lowakije is wel anders gebleken. Er
zijn reeds twaalf hoge functionarissen
van Oostenrijkse ministeries, van de
politie en de gendarmerie als geheime
agenten van de Tsjechen ontmaskerd.
Daarbij kwam aan het licht dat de
geheime dienst ln Praag dikwijls «1
was Ingelicht over bezoekers uit het
Westen die via Wenen naar Praag
welke „tegenstanders" van het regiem
zij zouden bezoeken en wat hun oog
merken waren.
Openlijke actie tegen het regime
waar men in het geheim voor spio
neert, is een van ouds toegepaste ca
mouflage. In de stroom aan politieke
vluchtelingen komen ook geheime
agenten mee van Oost naar West. Zij
spelen hun rol als politiek vluchteling
zo perfect dat menige ondergrondse
werker onder die dekmantel lange
tijd heeft kunnen wroeten in het
Westen.
Dat wil intussen niet zeggen dat de
„indianenspelletjes" van spionne uit
de tijd zouden zijn. De onlangs door
zijn huwelijk met een 'Nederlandse
wederom in het nieuws verschenen
Britse spion Grevelle Wynne doet
daar een boekje over open.
Zijn beschrijving van de voorzorgs
maatregelen welke werden getroffen
voor hij in Parijs een ontmoeting had
met de Rus Penkovsky is geschikt om
als filmscenario te worden gebruikt.
Wynne verhaalt in zijn boek „De man
uit Moskou" hoe in september 1961
honderden geheime agenten naar Pa
rijs kwamen ter gelegenheid van de
Russische handelstentoonstelling. Er
waren Russische agenten die de Rus
sische handelslui op de tentoonstelling
in de gaten moesten houden, maar die
ook de Britse en Amerikaanse agen
ten bespioneerden. De agenten van
het Westen trachtten weer van de
Russen wijzer te worden. Het was een
kluwen van elkaar vliegen afvangen
de agenten, die overal op de loer la
gen.
Onder die moeilijke omstandighe
den had Wynne een aantal belangrij
ke ontmoetingen met Penkovsky die
door zijn opdracht van de Russische
geheime dienst in zakelijke relatie
stond met de Britse zakenman in
elektronica Wynne.
Tijdens die Parijse ontmoetingen
heeft Penkovsky tal van Sovjet
geheimen aan Wynne verraden. Om al
deze documenten te kopiëren, de me
dedelingen op te nemen, te vertalen
en te interpreteren was in Parijs een
omvangrijk bureau ingericht met een
hele batterij bandrecorders, foto- en
filmapparatuur, projectoren waarmee
de documenten vergroot geprojecteerd
konden worden. Er waren tolken, ste
no-typisten, maar ook chemici, die de
documenten op echtheid onderzochten.
Dit omvangrijke geheime bureau
stond met telexen en radiozenders in
rechtstreekse verbinding met Londen
en Washington. Een staf van inlich
tingenofficieren woonde de ontmoe
tingen bij.
Dit nimmer door de Russen ontdek
te geheime bureau was gevestigd in
een stille straat nabij de Place d'Etoi-
le. De huizenrij was niet recht maar
vormde een halve cirkel. Hierdoor
kon men van de ene hoek naar de
andere kijken, zodat het heel moeilijk
was voor spionnen om zich er verdekt
op te stellen.
Doorgaand verkeer was er niet. De
Britse veiligheidsdienst had alle pan
den onder controle.
Vóór Wynne en Penkovsky elkaar
daar ontmoetten, moesten zij afzon
derlijk een lange ingewikkelde weg
afleggen. Deze voerde hen langs twee
verschillende routes dwars door het
drukke centrum. Op verschillende
plaatsen stonden wachtposten die
moesten opletten of hun auto werd
gevolgd. Voor het uitvoeren van die
controle passeerden de auto's twee
maal de plaats waar de uitkijk stond.
Als bij die tweede keer nog dezelfde
auto's achter de wagen van Penkovs
ky of Wynne reden, werd op een te
ken van de uitkijk de ontmoeting
donder meer afgelast. Die tekens be
stonden uit: het opvouwen van een
krant waarin de man op een terras
had zitten lezen, of hij zette zijn hoed
op, enz., enz.
De rit ging ook drie of viermaal
door smalle straatjes waar het direct
opvalt als de wagen steeds door een
zelfde auto wordt gevolgd. Tweemaal
ook werd de Place de la Concorde
rondgereden, waar op enkele punten
eveneens wachtposten stonden om de
afgesproken tekens te geven als de
kust veilig was. Ook reden zij wel een
Seinebrug over naar de parlementsge
bouwen. Daar werd uitgestapt en via
een andere brug teruggelopen, waar
dan weer een andere auto klaarstond.
Een eindje verderop stond weer een
uitkijk die het teken moest geven of
de rit vervolgd kon worden of niet.
Hier en daar waren auto's langs de
kant geparkeerd met een verliefd
paartje er in: in Parijs een alledaags
tafereeltje. Lagen de verliefden in el-
kaars armen dan was alles veilig.
Hadden zij woorden en zat ieder aan
een kant in de auto. dan was er on
raad. Als een wachtpost twijfelde,
moest hij het teken van onraad geven.
Als de auto's in de ronde straat wa
ren aangekomen, verdwenen zij in
een garage naast het huis waarin de
ontmoeting zou zijn. De garagedeur
ging op het sein van een elektronische
straal open en sloot zich onmiddellijk
als de auto naar binnen was gereden.
De garage had ook een achteruitgang,
zodat op het laatste moment nog naar
een andere straat kon worden uitge
weken.
Heel dit complex van geheime acti
viteiten is onopgemerkt gebleven, on
danks de aanwezigheid in Parijs van
zoveel geheime speurders.