Strijd tussen Oost en West wereldomvattend Beste vermomming spion is z'n eigen gezicht Geheime diensten schuwen moord (soms) niet Topfiguren van weleer leiden nu rustiger leven HOOGCONJUNCTUUR IN ZUID-AFRIKA IN „BLANKMAKENDE MIDDELEN „Als ooit de volle waarheid aan het licht komt van de spionage-activiteiten van thans, zal de wereld terugschrikken voor zoveel duivels raffinement en bruut geweld". Dit is geen citaat uit een spionageroman, maar de zakelijke consta tering van het hoofd van de „Special Branch" van Scotland Yard, de afdeling die het politiële aspect van de contra spionage behandelt. Er woedt een felle strijd tussen de geheime diensten van Oost en West. Een wereldomvattende strijd waar geen land huiten blijft. Ook ons land niet. In deze strijd gebeuren dingen die de stoutste fantasie overtreffen. Alles is anders dan in het gewone leven. De werkelijkheid wordt vaak als camouflage gebruikt. Onschuldig lijkende zakenvestigingen zijn hoofdkwartieren van spionage of contra-spionagediensten. Psychologen en wetenschapsmensen zijn bij het geheime werk ingeschakeld. Getracht wordt onmogelijke acties een alledaags aanzien te geven. Ook probeert men anderen verantwoordelijk te stellen voor daden die men zelf liet verrichten. Soms verdwijnen personen op sleutelposities. Koeriers met geheime documenten verongelukken. De eeuwige spion is actiever dan ooit. Het geheime werk is omvangrijker geworden, omdat op de oorlog '40-'45 geen werkelijke vrede is gevolgd. In dit artikel wordt een tip van de sluier opgelicht die over deze schimmige wereld hangt. Een heksenketel vol tegenstrijdigheden is de moderne spionage. Schijn is werkelijk heid, maar wat als echt wordt aangeno men, is vaak mislei ding. Niet lang geleden gingen ge heime agenten toegetakeld met baarden, snorren en donkere brillen op sluip- schoenen het spionagepad op. GESCHOPT EXAMENKLAS TURELUURS OPERATIEZAAL MEERMALEN 9? „Steeds beter Kleurdrempel TSJECHEN BUREAU WACHTPOSTEN PAARTJES SPIONNEN ZIJN ACTIEVER DAN OOIT Nu is de grondregel voor zijn ca mouflage: „Je beste vermomming fe Je eigen gezicht"". Op die basis wordt ook voortgebouwd om een geheime agent tot een totaal andere persoon lijkheid om te vormen. In plaats van ingewikkelde fanta sieën omtrent zijn afkomst en levens geschiedenis. wordt zijn „legende" zoals dat heet zoveel mogelijk aan de werkelijkheid aangepast. Slechts op essentiële punten worden wijzigingen en kleine verschuivingen aange bracht. Die worden er hardhandig bij hem ingehamerd. In de voorbereidingsperiode die aan «ijn feitelijke opdracht voorafgaat wordt hij meermalen per week 's nachts uit bed getrommeld. Hij wordt dan niet zelden geschopt en ge- Blagen, alsof hij werkelijk in handen van de tegenpartij is gevallen. Onder het verblindende licht van een „der de-graadslamp" wordt hem dan zijn „les" overhoord. De werkelijkheid wordt realistisch nagebootst. Spionagescholen in de Sovjet-Unie bestaan uit dorpen, ge bouwd in de trant van en met inwo ners van het land waar de cursisten op worden voorbereid. De taal van dat land wordt er gesproken. Men eet en drinkt er zoals in dat dat vreemde land. Van een opleidingskamp voor wes telijke spionnen in Canada is bekend, dat de agenten van de „examenklas" worden getest met oefeningen waarbij op kritieke momenten ook met scherp wordt geschoten. Het ideaal 1c geheime agenten in dienst te krijgen van de nationaliteit van het land waar gespioneerd moet worden. Die weten van jongsaf hoe in dat land wordt gegeten. Hoe men daar een brief adresseert, of de knopen aan de jas met een parallel- of kruissteek zijn aangezet en al die andere kleinig heden waar een inwoner geen moei lijkheden mee heeft maar waar een geheime agent van andere nationali teit die ook elders is opgevoed, lelijk mee in de gaten kan lopen. Een andere grondregel voor de ge heime agent is, dat hij méér moet zijn dan hij schijnt. Dus precies het tegen- Greville Wynne, de Brit se zakenman die lange tijd voor de Britse geheime dienst agent was, heeft in die tijd volop meegedaan aan misleidende operaties. In Pa rijs maakte hij ingewikkelde autoritten om mogelijke' Rus sische spionnen die op hem loerden, om de tuin te leiden. De vroegere Britse spion, die op de laatste dag van juli dit jaar met een Nederlandse in het huwelijk trad, vertelt zelf over die spannende tijd. De ex-Sowjet-agent Ni kolai Khokhlov toont hier de dodelijke sigaretten koker" waarmee hij tegen standers van de Sowjet-Unie moest vermoorden. Op het moment dat hij slachtoffers een sigaret aanbood, hoefde hij slechts op een knopje te drukken en de man die moest sterven werd door een dode lijke straal blauwzuurgas ge troffen. Van sommige slacht offers. door andere geheime agenten op deze manier ver moord, was aanvankelijk aan genomen dat zij zelfmoord hadden gepleegd met cyaan kali. overgestelde waar in de gewone maatschappij naar wordt gestreefd. De spion mag in niets laten blijken dat hij bijzondere specialiteiten en kwaliteiten heeft. De beste spionnen zijn in staat zich voor te doen als onbenullige burger mannetjes waar niemand op let. Ge heime agenten komen soms voor zul ke ingewikkelde situaties te staan da. zij niet meer precies weten waar het om gaat, wat zij doen en wie het fe; telijke werk verricht. „Zij worden er er soms zo tureluurs van" zei Allan Dulles, de vorige chef van de Amerikaanse geheime dienst CIA, „dat ze niet meer weten wat bo ven of onder is". Allan Dulles weet er alles van. Tij dens de oorlog leidde hij in Bern niet alleen de OSS (Office of Strategie Service de voorloper van de tegen woordige CIA), hij was ook de be langrijkste agent van die Amerikaan se geheime dienst. Duizenden gehei men heeft hij de Duitsers ontfutseld. Zo ontdekte hij dat de Duitse duik boten via een geheime zender in Du blin gegevens doorkregen voor hun aanvallen op de geallieerde kon vooien. In het ministerie van buiten landse zaken in Berlijn had hij spion nen zitten. In een Berlijns ziekenhuis werden 's nachts in de operatiezaal voor hem microfoto's gemaakt van documenten die „even uit de ministe ries waren geleend". In een vroeg sta dium wist hij gl veel af van de V- wapens die in Penemündè werden ontwikkeld. In mei 1945 voerde hij geheime besprekingen met generaal Wolff, de opperbevelhebber van de Waffen-SS in Noord-Italië, waardoor een einde aan de oorlog kwam op di4 Europese front. Allan Dulles had zijn sporen ver diend in de spionage. Het was niet door toedoen van zijn broer John Fos ter, de minister van buitenlandse za ken van de VS, dat hij bij de oprich ting van de CIA (Central Intelligence Aigency) daarvan het hoofd werd. Deze wereldomspannende inlichtin gendienst ontwikkelt op allerlei ter reinen activiteiten. Ook acties op het gebied van de buitenlandse politiek. Gezegd wordt dat daardoor in sommi ge landen veranderingen optraden in de regimes. Zo wordt beweerd dat het mede het werk van de CIA is geweest toen in 1953 een revolte ontstond te gen de Perzische minister-president Mohammed Mossadegh. Dat de CIA de hand heeft gehad in de omwente ling van Guatemala (1954) en het ver dringen van minister-president prins Laos ontstond. Andere, minder geslaagde acties zoals het avontuur in de Varkens Baai waardoor de crisis rond Cuba ont stond, hebben de Amerikanen de naam bezorgd dat zij niet zo geschikt voor het geheime werk zouden zijn. Het feit echter dat het opbouwen van een image een Amerikaanse uitvin ding is en de Amerikanen het nooit hebben tegengesproken dat zij slechte spionnen zouden zijn, geeft uiteraard wel te denken. Nimmer zijn de Amerikaanse gehei me diensten in een publiciteit geko men die in de na-oorlogse jaren meermalen rond de inlichtingendien sten is ontstaan. Zo heeft de negende afdeling van de Russische staatsvei ligheidsdienst de naam van de afde ling der „natte zaken". Sedert de op richting van de KGB is het de der tiende afdeling, die gewelddaden en liquidatieactiviteiten op haar conto krijgt. Zulke acties zouden voorname lijk worden uitgevoerd tegen vroegere medewerkers die naar het Westen zijn overgelopen. Ook tegen leiders van Russische immigrantenorganisaties buiten de Sovjet-Unie. Bij dit duistere werk worden vol gens verklaringen van vroegere me dewerkers van deze moord- en sabo- tagebrigade alle moderne technieken toegepast. Gasspuitjes en gif met een snelle en dodelijke werking zonder dat nadien een juiste doodsoorzaak is vast te stellen. Nikolai Khokhlov, die in 1953 naar het Westen is overgelopen, heeft uit voerige en uitermate belangrijke in lichtingen verschaft over deze wrede geheime acties. Verscheidene keren heeft Khokhlov zelf opdrachten ge- JOHANNESBURG Zwart moge mooi zijn, de verkoop van middeltjes om de huid te ble ken beleeft een hoogconjunctuur onder de zwar te Afrikanen. In advertenties voor zulke middelen in bladen, die door niet-blanken worden gelezen, worden deze aangespoord, zich „aan te sluiten bij de mensen die succes hebben" of „zich een teint te verwerven om trots op te zijn". Stilzwijgend wordt in zulke advertenties be toogd, dat het beter is blank te zijn dan zwart, een opvatting, waartegen moeilijk te redene ren valt als je onder een apartheidsregime leeft. De rassenscheiding wordt evenwel in die ad vertenties nooit genoemd. Dat is ook niet no dig. De propagandisten doen het alleen maar voorkomen, dat Afrikanen wellicht gelukkiger zullen zijn en meer succes zullen hebben als ze een heel klein beetje blanker zijn. Volgens de schatting van een leidende per soonlijkheid van een pharmaceutisch concern telt Zuid-Afrika ongeveer 30 fabrikanten van bleekmiddelen voor de huid. „Zelfs de eredienst die aan zwart wordt bewe zen onder de leuze „zwart is mooi" heeft de vraag niet doen afnemen", zegt hij, „en de bleekmiddelen worden steeds beter". De verkoop van schoonheidsmiddelen onder zwarten heeft een enorme omvang. Keurig ver zorgde Afrikaanse jonge vrouwen vormen de voorhoede van het verkoopsters leger. De 24-jarige juffrouw Sarah Mhlanga bijvoor beeld verkoopt als adviseuse voor huidverzor ging elke dag meer dan tien „volledige behan delingen" en haar firma heeft 50 van zulke ad viseuses in dienst. Er bestaan speciale samenstellingen voor een tere huid, een droge huid en een zeer donkere huid. Er kunnen aan de behandeling ook spe ciale soorten zeep en vanishing creams te pas komen en de volledige behandeling kost ongc veer twee rand (circa f 10,-). De kuur vereist twee toepassingen per dag gc durende twee maanden. De eerste tekenen van een lichtere huid worden geacht zich te verto nen na ongeveer tien dagen. De huid herkrijgt geleidelijk haar natuurlijke kleur als de behan delingen worden gestaakt. „De vraag is inderdaad zeer groot", zegt juf frouw Mhlanga, die ongeveer f 300,- per maand verdient. „Afrikaanse vrouwen geloven dat zij aantrekkelijker zijn als zij een lichte huid heb ben en mannen kopen de middelen hetzij om dat zij voor kleurlingen (de officiële naam voor mulatten) willen worden gehouden of om zich aantrekkelijker te maken". Het valt niet te betwijfelen, dat middelen om de huid te bleken, preparaten om het haar te ontkroezen en pruiken sommige niet-blanken helpen de „kleurdrempel" te overschrijden. De wet op het bevolkingsregister deelt de in woners van Zuid-Afrika in in blanken, kleur lingen, bantoe's (zwarten) en Aziaten. De klas- sificatie is streng als men afziet van enkele zonderlinge uitzonderingen. Daartoe behoren Iraanse „ereblanken", die helpen een olieraffi naderij te bouwen, en zakenlieden en anderen jit Japan, dat een belangrijke handelspartner is. Verschillende leden van hetzelfde gezin kunnen naar het ras worden ondergebracht in verschil lende hokjes. Volgens de wet zouden zij niet bij elkaar mogen wonen tenzij de niet-blanken worden beschouwd als huishoudelijk personeel. Een handvol zal wellicht proberen als blank te worden beschouwd. Afrikanen, die in de gele genheid zijn, schijnen evenwel volkomen tevre den te zijn met bruin (kleurling). Over het algemeen evenwel houden de schoon heidsverkoopsters zoals Sarah Mhlanga en „miss Lita" zich uitsluitend bezig met het pous seren van hun produkt. Juffrouw Lita zij heet in werkelijkheid Eve lyn Kente is de superverkoopster in de bran che. Anderen dragen eenvoudige stofjassen en bedienen kleine toonbanken bij de deuren van winkels en supermarkten. Juffrouw Kente werkt van tijd tot tijd als mo del, is in de V.S. geweest en getrouwd met een producer *an toneelstukken. Zij draagt dure kleren, is geraffineerd opgemaakt, draagt een fraaie pruik en bezoekt haar klanten in een comfortabele, glanzende, rode Italiaanse sport wagen. „Tal van rijke Afrikanen rijden in grote, glim mende Amerikaanse wagens", zegt haar blanke baas. „We vonden dat Evelyn, als zij indruk wilde maken in de (zwarte) gemeenten, in iets anders moest rijden en we besloten tot een Europese sportwagen. De meeste van haar klan ten zijn dienstboden in de loonklasse van 19 tot 25 rand per maand, die een lichtere huid be schouwen als een paspoort naar succes". kregen bepaalde tegenstanders van de Sovjet-Unie te vermoorden. Enkele malen heeft hij die opdracht geweigerd en tenslotte deed hij alsof hij hem zou uitvoeren doch toen liep hij over naar het Westen. Het wapen dat hij had meegekregen zat verborgen in een sigarettenkoker. Hij behoefde zijn slachtoffer slechts een sigaret aan te bieden, op een knopje te drukken. Er spoot dan een straal blauwzuurgas in de richting van het slachtoffer, dat vrijwel on middellijk werd gedood bij inademing van het giftige gas. Alvorens hem zijn slachtoffers wer den aangewezen, heeft hij enige tijd op valse papieren door Europa moe ten reizen om na te gaan, of die valse papieren aan de grenzen geen moei lijkheden zouden opleveren. De mede delingen, die hij aan de Amerikaanse geheime dienst heeft gedaan over het werk van de Russische diensten, be hoorden tot de belangrijkste onthul lingen tot dan toe. In 1957 was Kohkhlov zelf bijna het slachtoffer van een moordaanslag. Tijdens een bijeenkomst in Frankfurt waar hij een groep georganiseerde anti-communistische Russen toesprak, bleek er vergif te zitten in de koffie die voor hem was bestemd. In die tijd kwam ook aan het licht, dat Russische geheime agenten volkomen geruisloze pistolen bezaten. Die werden afge vuurd door een elektrischeontlading, opgewekt door een kleine batterij. Er volgden roerige jaren waarin al lerlei onthutsende onthullingen over politieke en spionagemoorden werden gedaan. De geheime agent van de moord-kolonne der Sovjet-Russische geheime dienst Bogdan Nikolai Sta- schinski die in 1961 naar het Westen overliep, bekende dat hij voor de be ruchte afdeling 13 moorden had ge pleegd. Zo onthulde hij de Ukrainse natio nalistische leiders en Rebet en Stefan Bandera te hebben vermoord met een gaspistool. Bandera zeeg ineen op de stoep van zijn woning te München op 15 oktober 1959. Hij leefde daar onder een schuilnaam, doch de Russische geheime dienst wist hem te vinden. Met de arrestatie in augustus van Max Kovacic een belangrijke ambte naar van het ministerie van binnen landse zaken in Wenen, is opnieuw bevestigd hoever de Tsjechnische ge heime dienst op dit ogenblik in Oos tenrijk is geïnfiltreerd. Al eeuwenlang is Oostenrijk brand punt van spionage. Bij het vertrek van de jeep met de Grote Vier kort na de oorlog, leek het alsof ook de geheime agenten Oostenrijk verlieten. Na de Russische inval in Tsjechos- lowakije is wel anders gebleken. Er zijn reeds twaalf hoge functionarissen van Oostenrijkse ministeries, van de politie en de gendarmerie als geheime agenten van de Tsjechen ontmaskerd. Daarbij kwam aan het licht dat de geheime dienst ln Praag dikwijls «1 was Ingelicht over bezoekers uit het Westen die via Wenen naar Praag welke „tegenstanders" van het regiem zij zouden bezoeken en wat hun oog merken waren. Openlijke actie tegen het regime waar men in het geheim voor spio neert, is een van ouds toegepaste ca mouflage. In de stroom aan politieke vluchtelingen komen ook geheime agenten mee van Oost naar West. Zij spelen hun rol als politiek vluchteling zo perfect dat menige ondergrondse werker onder die dekmantel lange tijd heeft kunnen wroeten in het Westen. Dat wil intussen niet zeggen dat de „indianenspelletjes" van spionne uit de tijd zouden zijn. De onlangs door zijn huwelijk met een 'Nederlandse wederom in het nieuws verschenen Britse spion Grevelle Wynne doet daar een boekje over open. Zijn beschrijving van de voorzorgs maatregelen welke werden getroffen voor hij in Parijs een ontmoeting had met de Rus Penkovsky is geschikt om als filmscenario te worden gebruikt. Wynne verhaalt in zijn boek „De man uit Moskou" hoe in september 1961 honderden geheime agenten naar Pa rijs kwamen ter gelegenheid van de Russische handelstentoonstelling. Er waren Russische agenten die de Rus sische handelslui op de tentoonstelling in de gaten moesten houden, maar die ook de Britse en Amerikaanse agen ten bespioneerden. De agenten van het Westen trachtten weer van de Russen wijzer te worden. Het was een kluwen van elkaar vliegen afvangen de agenten, die overal op de loer la gen. Onder die moeilijke omstandighe den had Wynne een aantal belangrij ke ontmoetingen met Penkovsky die door zijn opdracht van de Russische geheime dienst in zakelijke relatie stond met de Britse zakenman in elektronica Wynne. Tijdens die Parijse ontmoetingen heeft Penkovsky tal van Sovjet geheimen aan Wynne verraden. Om al deze documenten te kopiëren, de me dedelingen op te nemen, te vertalen en te interpreteren was in Parijs een omvangrijk bureau ingericht met een hele batterij bandrecorders, foto- en filmapparatuur, projectoren waarmee de documenten vergroot geprojecteerd konden worden. Er waren tolken, ste no-typisten, maar ook chemici, die de documenten op echtheid onderzochten. Dit omvangrijke geheime bureau stond met telexen en radiozenders in rechtstreekse verbinding met Londen en Washington. Een staf van inlich tingenofficieren woonde de ontmoe tingen bij. Dit nimmer door de Russen ontdek te geheime bureau was gevestigd in een stille straat nabij de Place d'Etoi- le. De huizenrij was niet recht maar vormde een halve cirkel. Hierdoor kon men van de ene hoek naar de andere kijken, zodat het heel moeilijk was voor spionnen om zich er verdekt op te stellen. Doorgaand verkeer was er niet. De Britse veiligheidsdienst had alle pan den onder controle. Vóór Wynne en Penkovsky elkaar daar ontmoetten, moesten zij afzon derlijk een lange ingewikkelde weg afleggen. Deze voerde hen langs twee verschillende routes dwars door het drukke centrum. Op verschillende plaatsen stonden wachtposten die moesten opletten of hun auto werd gevolgd. Voor het uitvoeren van die controle passeerden de auto's twee maal de plaats waar de uitkijk stond. Als bij die tweede keer nog dezelfde auto's achter de wagen van Penkovs ky of Wynne reden, werd op een te ken van de uitkijk de ontmoeting donder meer afgelast. Die tekens be stonden uit: het opvouwen van een krant waarin de man op een terras had zitten lezen, of hij zette zijn hoed op, enz., enz. De rit ging ook drie of viermaal door smalle straatjes waar het direct opvalt als de wagen steeds door een zelfde auto wordt gevolgd. Tweemaal ook werd de Place de la Concorde rondgereden, waar op enkele punten eveneens wachtposten stonden om de afgesproken tekens te geven als de kust veilig was. Ook reden zij wel een Seinebrug over naar de parlementsge bouwen. Daar werd uitgestapt en via een andere brug teruggelopen, waar dan weer een andere auto klaarstond. Een eindje verderop stond weer een uitkijk die het teken moest geven of de rit vervolgd kon worden of niet. Hier en daar waren auto's langs de kant geparkeerd met een verliefd paartje er in: in Parijs een alledaags tafereeltje. Lagen de verliefden in el- kaars armen dan was alles veilig. Hadden zij woorden en zat ieder aan een kant in de auto. dan was er on raad. Als een wachtpost twijfelde, moest hij het teken van onraad geven. Als de auto's in de ronde straat wa ren aangekomen, verdwenen zij in een garage naast het huis waarin de ontmoeting zou zijn. De garagedeur ging op het sein van een elektronische straal open en sloot zich onmiddellijk als de auto naar binnen was gereden. De garage had ook een achteruitgang, zodat op het laatste moment nog naar een andere straat kon worden uitge weken. Heel dit complex van geheime acti viteiten is onopgemerkt gebleven, on danks de aanwezigheid in Parijs van zoveel geheime speurders.

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1970 | | pagina 11